Γράφει ο Παναγιώτης Καμπάνης // *
Ἔρως ἀνίκατε μάχαν … Με αυτό το στίχο αρχίζει το γ’ στάσιμο (στ. 781-805) της γνωστής τραγωδίας του Σοφοκλή, «Αντιγόνη». Μια φράση, ωδή στον έρωτα δύο νέων, που είναι γνωστή μέχρι σήμερα.
Igor Mitoraj
Το θέμα της τραγωδίας είναι η προσπάθεια της Αντιγόνης να θάψει με όλες τις τιμές το νεκρό σώμα του αδελφού της Πολυνείκη, αγνοώντας τους ανθρώπινους νόμους, δηλαδή τη ρητή απαγόρευση του βασιλιά Κρέοντα και υπακούοντας στους θεϊκούς νόμους, που είναι αιώνιοι και διαχρονικοί. Λίγο πριν μπει ο Χορός στη σκηνή για το γ΄ στάσιμο, το κοινό έχει παρακολουθήσει τη φιλονικία και τη σύγκρουση του βασιλιά Κρέοντα με τον γιο του τον Αίμονα που είναι αρραβωνιαστικός της Αντιγόνης. Μόλις ο Αίμονας αποχωρεί από τη σκηνή, ο Χορός παίρνει τη θέση του και ψάλλει την παντοδυναμία του Έρωτα, για χάρη του οποίου συγκρούστηκε με τον πατέρα του, παρ’ όλο που δεν τον επικαλέστηκε στα επιχειρήματά του. Με αυτό τον τρόπο, ο Χορός συμπληρώνει και εξηγεί τη στάση του νέου. Επιπλέον, τα λόγια του Χορού λειτουργούν προφητικά προαναγγέλλοντας τον επικείμενο θάνατο του Αίμονα, ο οποίος βρίσκει λίγο αργότερα την αγαπημένη του Αντιγόνη νεκρή. Η κοπέλα βρίσκεται μέσα στη σπηλιά, που την άφησε ο πατέρας του για να πεθάνει από την πείνα. Αυτή όμως κρεμάστηκε από το λαιμό με μια θηλιά που έφτιαξε κόβοντας λουρίδες από το πέπλο της. Τότε, αφού παίρνει στην αγκαλιά του το άψυχο σώμα της, τραβάει το ξίφος του και αυτοκτονεί μπροστά στον πατέρα του, που είναι παρών στη σκηνή.
Τέλος, έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το γ’ στάσιμο λειτουργεί αντισταθμιστικά και αναπληρώνει την έλλειψη μιας σκηνής αγάπης και έρωτα ανάμεσα στους δύο νέους. Άλλωστε, η αγάπη υπήρξε η κινητήριος δύναμη για τις πράξεις των ηρώων στην «Αντιγόνη». Από αδερφική αγάπη ορμώμενη αγνόησε το βασιλικό διάταγμα και προχώρησε στην ταφή του αδερφού της η Αντιγόνη, από αδελφική αγάπη θέλησε να την προστατεύσει μάταια η αδελφή της η Ισμήνη, από ερωτική αγάπη αφαιρεί τη ζωή του ο Αίμονας. Ο Σοφοκλής δίδαξε την Αντιγόνη το 442 π.Χ., στα Μεγάλα Διονύσια κερδίζοντας την πρώτη του νίκη.
| Ἔρως ἀνίκατε μάχαν, Ἔρως, ὃς ἐν κτήνεσι πίπτεις, ὃς ἐν μαλακαῖς παρειαῖς νεάνιδος ἐννυχεύεις, φοιτᾷς δ᾽ ὑπερπόντιος ἔν τ᾽ ἀγρονόμοις αὐλαῖς· καί σ᾽ οὔτ᾽ ἀθανάτων φύξιμος οὐδεὶς οὔθ᾽ ἁμερίων σέ γ᾽ ἀνθρώπων,ὁ δ᾽ ἔχων μέμηνεν. Σὺ καὶ δικαίων ἀδίκους φρένας παρασπᾷς ἐπὶ λώβᾳ· σὺ καὶ τόδε νεῖκος ἀνδρῶν ξύναιμον ἔχεις ταράξας· νικᾷ δ᾽ ἐναργὴς βλεφάρων ἵμερος εὐλέκτρου νύμφας, τῶν μεγάλων πάρεδρος ἐν ἀρχαῖς θεσμῶν· ἄμαχος γὰρ ἐμπαίζει θεὸς Ἀφροδίτα. |
Έρωτα ανίκητε στον πόλεμο εσύ που κάνεις κτήμα σου όπου πέσεις, που στ᾽ απαλά τα μάγουλα της κορασίδας νυχτερεύεις και γυρνάς πάνω από τα πέλαγα και στους πιο απόμερους τους τόπους, δε σου ξεφεύγει εσένα ούτε θεός ούτε κανείς απ᾽ τους λιγόζωους ανθρώπους κι όποιον θα πιάσεις γίνεται τρελός. Εσύ και των δικαίων τους λογισμούς στην αδικία ξεσέρνεις για όλεθρό τους, εσύ έχεις και την έχθρα ανάψει αυτή ανάμεσα παιδί και το γονιό του· μα ολόφαντος μέσα απ᾽ τα βλέφαρα της νύφης της λαχταριστής νικάει ο Πόθος, πάρεδρος των μεγάλων των θεσμών που αιώνια κυβερνούν τον κόσμο· γιατί ανίκητη η Κύπριδα παίζει με μας. |
* Ο Παναγιώτης Καμπάνης είναι απόφοιτος του Αρχαιολογικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου και Διδάκτορας της Ιστορίας και του Πολιτισμού της Ύστερης Αρχαιότητας, του τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας της Σχολής Επιστημών του Ανθρώπου του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Το 2015 έγινε δεκτός ως Μεταδιδακτορικός Ερευνητής της έδρας Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Εδώ και 27 χρόνια εργάζεται ως Αρχαιολόγος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, που υπάγεται στο Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού. Στην μέχρι τώρα καριέρα του έχει επιμεληθεί πάνω από 47 αρχαιολογικές εκθέσεις, 12 σύγχρονης τέχνης και σημαντικό αριθμό πολιτιστικών εκδηλώσεων. Έχει γράψει 8 βιβλία-μονογραφίες, δημοσίευσε πάνω από 120 άρθρα σε διάφορα διεθνή περιοδικά, επιμελήθηκε ή συμμετείχε σε 6 ψηφιακές εκδόσεις, αρθρογραφεί τακτικά σε διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και είναι ενεργό μέλος σε 16 Ιδρύματα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.