Γράφει η Ιωάννα-Μαρία Νικολακάκη // *
Με 2 υλικά -νερό και χώμα- έφτιαξε μια ωραία πρωία ο Θεός τον Αδάμ και την Εύα, και τους έδωσε την ευχή Του να κατακτήσουν τα σύμπαντα. Άκουσαν την ευχή οι άνθρωποι, τη σεβάστηκαν, αλλά το πήραν και λιγάκι κατάκαρδα, βεβαίως -σου λέει- να τη χαρούμε τη ζωούλα μας, αλλά πώς να ορθοποδήσουμε σε τούτο τον ντουνιά, όταν δε μπορούμε να συνεννοηθούμε μεταξύ μας;
Μεγάλο κεφάλαιο η επικοινωνία. Και απαιτητικό.
Μια και δυο, το πήραν λοιπόν απόφαση οι άνθρωποι και ξεκίνησαν να ζωγραφίζουν σε σπήλαια, σε τοίχους, σε πυραμίδες. Εκεί έκαναν σιγά-σιγά την εμφάνισή τους και τα πρώτα σύμβολα, οι πρόδρομοι των σημερινών γραμμάτων, και από τα γράμματα αυτά προέκυψαν οι λέξεις, που με τη σειρά τους έγιναν φράσεις, προτάσεις, παράγραφοι, κείμενα και ούτω καθεξής. Ο Έλληνας, είχε κέφια την εποχή εκείνη. Είχε και χρόνο ελεύθερο μπόλικο, δεν είχε βγει ακόμα το wi-fi ν’ αράζει με τον freddo του για κάνα τέρμινο στα καφέ ανεβάζοντας Insta-stories, είχε βαρεθεί και ν’ ακούει dolby τις κατσάδες της σινιόρας του -της (αρχαιοελληνικής..) Κικίτσας- στα μουγκά, σου λέει αν στρώσω τη γκλάβα μου και κατεβάσω γράμματα και φτιάξω λέξεις, μπορεί και να γλιτώσω την κρεβατομουρμούρα, θα μου τα σούρνει πιο κομψά στα ελληνικά η κυρά (κούνια που τον κούναγε..), στρώθηκε λοιπόν στη δουλειά και σκάρωσε 24 από δαύτα. 7 φωνήεντα και 17 σύμφωνα. Και μ’ ετούτα, κατάφερε πολλά.
Πέρα απ’ την πλάκα, τώρα. Με τη γλώσσα, οι ανθρώπινες δυνατότητες κυριολεκτικά απογειώθηκαν. Ο άνθρωπος κατόρθωσε για πρώτη φορά να αρθρώσει. Να περιγράψει. Να μοιραστεί. Να ταξιδέψει τον πυρήνα της ύπαρξής του του μακριά, και αφού έμαθε και γλώσσες άλλων λαών, να φτάσει ακόμα πιο μακριά, παντού, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Μπόρεσε να μεταφέρει την εικόνα και τον ήχο του, τα συναισθήματα και τα γεγονότα του, το δίκιο του και τον καημό του, το ουρλιαχτό του και το τραγούδι του παραπέρα, σε άλλα μέρη, σε άλλα διαφορετικά μυαλά από καινούργιους πολιτισμούς ανά τον κόσμο που του άνοιξαν ορίζοντες, τον πλούτισαν εσωτερικά και τον έμαθαν να συγκρίνει, να απορρίπτει, να καταρρίπτει και σκέφτεται.
Η σκέψη, λοιπόν, είναι προϊόν του ανθρώπινου εγκεφάλου. Ο εγκέφαλος είναι όργανο τέλειο σε κατασκευή, με εντυπωσιακές ιδιότητες. Φτιάχτηκε με σκοπό να σπάει φράγματα, ν’ ανοίγει δρόμους και να καλυτερεύει τις ζωές μας. Και, τι είναι τελικά αυτό που ονομάζουμε σήμερα ανθρώπινη επικοινωνία; Τίποτ΄ άλλο, πέρα από έναν δρόμο μεταφοράς ιδεών και βιωμάτων, από τον έναν εγκέφαλο στον άλλον.
Η μεταφορά αυτή γίνεται, υποχρεωτικώς, μέσα από τη γλώσσα. Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, διότι τίποτα σ’ αυτή τη ζωή δεν είναι μονοσήμαντο. Κόκκινο για μένα είναι το κοραλλί, για σένα το μπορντό, και για τον άλλον το σάπιο μήλο. Χαρά είναι για μένα το να περάσω στο Πανεπιστήμιο, για σένα το να πετύχεις την αγαπημένη σου τσάντα στις εκπτώσεις, και για τον άλλον το να βγουν οι εξετάσεις αίματος του τριμήνου καλές. Παρέα είναι για μένα ο σύζυγος, για σένα το καναρίνι στο κλουβί, και για τον άλλον οι «Τρεις Αδελφές» του Τσέχωφ σε δερματόδετο. Δύναμη, για μένα θα πει το να τρέξω δύο χιλιόμετρα, για σένα το να είσαι χειμερινός κολυμβητής στα μέσα Γενάρη, και για τον άλλον το να αυτοσυγκεντρώνεται στην τελευταία στροφή του ζεϊμπέκικου πριν να κλείσουν τα φώτα της σκηνής. Με λίγα λόγια, ναι μεν ο κώδικας επικοινωνίας που χρησιμοποιούμε είναι κοινός, αλλά οι προσλαμβάνουσες που έχει καθένας μας είναι τόσο εξατομικευμένες, που η επικοινωνία καταλήγει να γίνεται πρόκληση: ένα σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες.
Ευτυχώς τουλάχιστον η ελληνική γλώσσα είναι πλούσια. Έχει τον τρόπο να περιγράψει λεπτές σημασιολογικές ή εννοιολογικές αποχρώσεις. Και πάλι, όμως. Όταν οι άνθρωποι επικοινωνούμε μεταξύ μας υπάρχει πάντα ένα -μικρό ή μεγαλύτερο- ενδεχόμενο να πέσουμε σε τέλμα: άλλο να λέει ο ένας, και άλλο να καταλαβαίνει ο άλλος. Εδώ μπαίνουν στο παιχνίδι τα βιώματα, οι εμπειρίες που αποκόμισε καθείς. Και απ’ αυτό το σημείο και μετά, αρχίζει το ζουμί της ιστορίας. Γιατί, στην πραγματικότητα, επικοινωνία θα πει -όχι απλώς μεταφορά- αλλά αμφίδρομη ανταλλαγή ιδεών και εμπειριών.
Και για την ανταλλαγή αυτή, δε φτάνουν οι λέξεις. Χρειάζονται και τα μάτια. Τα χέρια. Το σώμα όλο. Η φωνή. Η κίνηση. Ο αέρας. Η διάθεση και το ένστικτο. Όλα αυτά μαζί, παντρεύονται και συνθέτουν αυτό που ονομάζουμε δίαυλο επικοινωνίας. Ο δίαυλος αυτός αποτελείται από 2 συνιστώσες: έναν πομπό κι έναν δέκτη. Ας ξεκινήσουμε απ’ τον πομπό. Μπορεί να έχω να μεταφέρω το χειρότερο νέο του κόσμου: αν το πω με διάθεση μαλακιά ή (για τους τολμηρούς) χιουμοριστική, η αντίδραση που θα πάρω θα είναι διαφορετική απ’ ότι αν το πω με πλερέζα. Ομοίως και για ένα νέο χαρμόσυνο: αν το πω αδιάφορα ή ξερά, η αντίδραση που θα πάρω θα διαφέρει. Οι ηθοποιοί τα ξέρουν καλά αυτά τα κόλπα. Δε θέλει κόπο, θέλει τρόπο. Τη σωστή μάσκα στη σωστή περίσταση.
Καλά ως εδώ. Ωστόσο, επιλογή σωστών λέξεων και κατάλληλο για την περίσταση ύφος, δεν είναι πάντα αρκετά για να εξασφαλίσουν το 100% της επιτυχίας στην ανθρώπινη επικοινωνία. Χρειάζεται και κάτι ακόμα, ίσως το σημαντικότερο απ’ όλα :η ισότιμη συμμετοχή και των δύο πλευρών, πομπού και δέκτη. Όσο μιλάει ο πομπός, τόσο ν’ ακούει ο δέκτης. Κι όσο ακούει ο δέκτης, τόσο να μιλάει ο πομπός. Και εναλλάξ, σε τακτά χρονικά διαστήματα ο δέκτης να γίνεται πομπός, και ο πομπός, δέκτης.
Προσοχή όμως. Δέκτης θα πει ακροατής. Και ο ακροατής οφείλει να είναι καλός, διαφορετικά η επικοινωνία πάει περίπατο. Ακούω καλά θα πει ακούω προσεκτικά, με σεβασμό, με υπομονή, μ’ ενδιαφέρον. Θα πει δέχομαι τα λόγια του άλλου, έτσι όπως είναι. Αυτό δε σημαίνει απαραίτητα ότι συμφωνώ. Σημαίνει όμως ότι τα προσλαμβάνω σαν το απόσταγμα της εμπειρίας ζωής ενός άλλου ανθρώπου, διαφορετικού από ΄μένα, και τους δίνω τον απαραίτητο χώρο και χρόνο να φυτρώσουν μέσα μου, αν κι εφόσον βρουν πρόσφορο έδαφος. Το να είναι κανείς καλός δέκτης (ή καλός πομπός, αντίστοιχα) προϋποθέτει να διαθέτει πρωτίστως μια στοιχειώδη αυτογνωσία, να ξέρει δηλαδή ποιος είναι και τι ζητάει από τη συζήτησή του με τον άλλον άνθρωπο. Ειδάλλως, πομποί και δέκτες γίνονται μαλλιοκούβαρα και καταλήγουν να σκοτώνονται για το ποιος έχει δίκιο, σε μια αμφίδρομη προσπάθεια επιβολής και αυτοεπιβεβαίωσης που είναι -εξ’ ορισμού- άσκοπη.
Η επικοινωνία μεταξύ μας δεν είναι αρένα. Ούτε τα 24 γράμματα του αλφάβητου είναι σφαίρες σε περίστροφα. Ο ισορροπημένος διάλογος προϋποθέτει ότι όλες οι πλευρές που συμμετέχουν διαθέτουν καθαρό μυαλό, φιλειρηνικές προθέσεις και ουσιαστική ανάγκη ανταλλαγής.
Εδώ που τα λέμε, χρειάζεται κι η ανθρώπινη επικοινωνία το Νόμπελ Ειρήνης της.
Ψέματα;
* Η Ιωάννα-Μαρία Νικολακάκη γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε στο Τμήμα Νοσηλευτικής του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, κι έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Τμήμα Βιολογίας του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές: «Ξυλομπογιές» (Εκδόσεις Ιωλκός, 2012) και «Αφή στον Ήλιο» (Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2013). Επιλεγμένα ποιήματα από την «Αφή στον ήλιο» έχουν φιλοξενηθεί στα λογοτεχνικά περιοδικά «Θράκα» (10.07.15) και «Ποιείν» (13.02.13). Διηγήματά της, μικρής και μεγαλύτερης έκτασης, έχουν δημοσιευτεί στα λογοτεχνικά sites/περιοδικά: Staxtes, Fractal ,Ψυχογραφήματα, 120 λέξεις, Logoclub και Λογοτεχνικό Μπιστρό (Διήγημα).