Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης //
Κι ενώ με την παλαμική ποίηση, όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο άρθρο, υπάρχουν κοινά στοιχεία στην ερμηνεία των μουσικοχορευτικών εικόνων, με τη σολωμική χορευτική κοσμοθεωρία υπάρχουν κυρίως διαφορές. Αυτές μπορούν να ανιχνευθούν στο Τρίτο Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων («Έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη», «Το στραβό φέσι στο χορό, τ’ άνθια στ’ αυτί στολίζει, τα μάτια δείχνουν έρωτα για τον απάνου κόσμο και στη θωριά του είν’ όμορφο το φως και μαγεμένο», «Δεν’ αλαφρά στον ουρανό τη γη, με το χορό του»).[1] Οι παραπάνω στίχοι αναφέρονται στα δίπολα ζωή-θάνατος, έρωτας-πόλεμος, γήινο-αιθέριο, τα οποία υμνούν τη ζωή και την αντιδιαστέλλουν με το θάνατο, ενώ ταυτόχρονα λειτουργούν και ως αποχαιρετισμός στον γήινο φθαρτό κόσμο.
Εικόνα 1. Ο Διονύσιος Σολωμός.
Οι διαφορές των σολωμικών χορευτικών ποιητικών εικόνων από τις καζαντζακικές είναι σε τρία επίπεδα: το λογοτεχνικό, το φιλοσοφικό και το ιδεολογικό. Στο λογοτεχνικό επίπεδο ο Διονύσιος Σολωμός ως γνήσιος εκπρόσωπος του Ρομαντισμού χρησιμοποιεί στην περιγραφή των χορευτικών εικόνων τα κύρια χαρακτηριστικά του λογοτεχνικού ρεύματος στο οποίο ανήκει, δηλαδή ο εξανθρωπισμός της Φύσης, η εξιδανίκευση, ο λυρισμός, η σύζευξη ποίησης-μουσικής, η αποσπασματικότητα, το συναίσθημα και η φαντασία, καθώς και στροφή στο λαϊκό πολιτισμό.[2] Η Φύση («ξανθός Απρίλης») παρουσιάζεται να χορεύει με τον αρχαίο θεό του έρωτα («Έρωτα»), ενώ η εξιδανίκευση του χορού φαίνεται στο στίχο «Δεν’ αλαφρά στον ουρανό τη γη, με το χορό του». Ο λυρισμός υπάρχει σε όλους τους προαναφερόμενους στίχους που αναφέρονται στο χορό, καθώς αποτυπώνουν στη μνήμη εικόνες μελωδίας και κίνησης ταυτόχρονα, δημιουργώντας την αίσθηση μουσικού ακούσματος με τη βοήθεια του φωτός και της όρασης («θωριά του», «όμορφο το φως»). Η αποσπασματικότητα ενισχύει τα συναισθήματα, τόσο της αρμονικής σχέσης Φύση-άνθρωπος όσο και του εσωτερικού ψυχικού κόσμου, τα οποία ισορροπεί ο χορός. «Το στραβό φέσι στο χορό τ’ άνθια στ’ αυτί στολίζει» φανερώνει και τη στροφή του Σολωμού στον χορευτικό λαϊκό πολιτισμό («στραβό φέσι», το λαϊκό ένδυμα) μέσα από τον οποίο πηγάζει η έμπνευση του συγκεκριμένου στίχου.
Η σολωμική χορευτική φιλοσοφία είναι μεταφυσική, καθώς οι ποιητικές εικόνες αφορούν τους νεκρούς ήρωες του Μεσολογγίου. Ο χορός δρα εξαγνιστικά οδηγώντας μέσω της πνευματικής ανάτασης στην εξιδανίκευση των αγωνιστών. Με άλλα λόγια, είναι πιο κοντά στη χριστιανική θεώρηση της ζωής σε αντίθεση με την ρεαλιστική καζαντζακική χορευτική φιλοσοφία, όπου ο χορός είναι μέρος της χοϊκής επίγειας ζωής με τις επιτυχίες, τα σφάλματα, τις χαρές και τις λύπες της.
Εικόνα 2. Ο Νίκος Καζαντζάκης.
Όσον αφορά στην ιδεολογία ο γερμανικός ιδεαλισμός του Σολωμού έρχεται σε αντίθεση με τον πολυδιάστατο Καζαντζάκη, ο οποίος ισορροπεί μεταξύ μοντερνισμού, ηθογραφίας και ρομαντικού ρεαλισμού. Έτσι, ο ρομαντικός Σολωμός παρουσιάζει τον χορό ως Τέχνη και τον εξιδανικεύει εκφράζοντας ταυτόχρονα προσωπικά συναισθήματα (το «Εγώ» του ποιητή, βασικό στοιχείο του ρομαντικού λογοτεχνικού ρεύματος). Ο Καζαντζάκης χρησιμοποιεί το χορό άλλοτε ως στοιχείο του χαρακτήρα κι άλλοτε ως ψυχαγωγία για να εκφράσει πανανθρώπινα συναισθήματα. Με άλλα λόγια, ο χορός έχει πολλαπλές διαστάσεις και λειτουργίες στο έργο του καστρινού λογοτέχνη, όπως προαναφέρθηκε. Το κοινό στοιχείο του Ζακυνθινού εθνικού ποιητή και του κρητικού λογοτέχνη είναι η ίδια η χορευτική πράξη.
Βιβλιογραφία
- Αλεξίου Σ., Διονύσιου Σολωμού. Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, εκδ. Στιγμή, 32014 Αθήνα.
- Βογιατζάκη Ε., Τα αισθητικά ρεύματα στην ευρωπαϊκή και τη νεοελληνική λογοτεχνία του 19ου και του 20ου αιώνα. Από τον Νεοκλασικισμό έως τον Μοντερνισμό, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2016.
________________
[1]Σ. Αλεξίου, Διονύσιου Σολωμού. Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, εκδ. Στιγμή, Αθήνα 32014, σ. 73-96.
[2]Ε. Βογιατζάκη, Τα αισθητικά ρεύματα…, ό.π., σ. 62-76.