Οι φιλοσοφικές αρχές του Σόρεν Κίκεργκαρντ

Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης //

 

Ο Σόρεν Κίκεργκαρντ (1813-1855) ήταν ένας πολύ σημαντικός φιλόσοφος, καθώς οι ιδέες του αποτέλεσαν τη βάση του υπαρξισμού του Μεσοπολέμου. Ο Δανός φιλόσοφος αντιτίθεται στον διαλεκτικό ιδεαλισμού του Χέγκελ και περνά στην ανοικτή διαλεκτική του υποκειμένου. Με τον τρόπο αυτό, η αόριστη εκρηκτική αντιθετικότητα των ιδεολογικών, πολιτιστικών, πολιτιστικών δυνάμεων του Χέγκελ, η οποία «εκλύει ιστορική ενέργεια και ωθεί τον πολιτισμό σε ολοένα ανώτερες κορυφώσεις» στο φιλοσοφικό σύστημα του Κίκεργκερντ  βιώνονται από κάθε υποκείμενο  ως προσωπικό πεπρωμένο. Βέβαια, ο Δανός φιλόσοφος ασχολείται με τη φιλοσοφική ερμηνεία της θρησκείας, καθώς η βασική του διακήρυξη ήταν «να φέρει ξανά τον Χριστό στη χριστιανοσύνη». Με δάσκαλο τον… Σωκράτη ο στοχασμός του γίνεται ειρωνικός, καθώς αναζητεί μια υπέρλογη βιωματική πίστη, η οποία ξεπερνά τη συμμόρφωση με τους εξωτερικούς λατρευτικούς τύπους. Με άλλα λόγια, «η πίστη είναι μια διαρκής αγωνία υπερβάσεων της πραγματικότητας».

Ο Κίκεργκαρντ πιστεύει ότι υπάρχει μόνο η υποκειμενική γνώση της πραγματικότητας, ενώ «αλήθεια είναι η υπαρκτική αυθορμησία της ατομικής συνείδησης». Αυτή η υπαρξιακή εμπειρία της συνείδησης έχει τρεις αναβαθμούς: πρώτος αναβαθμός είναι η αισθητικότητα, η οποία περιλαμβάνει τις σωματικές απολαύσεις, ακολουθεί η «άπειρη παραίτηση του ηθικού ανθρώπου», δηλαδή η ηθικότητα, η οποία βασίζεται στην απόλυτη διάζευξη «ή αυτό ή εκείνο» και στην κορυφή βρίσκεται ο «ιππότης της πίστης», όπου η πίστη καταργεί την ηθικότητα. Σε αυτή την κορυφαία βαθμίδα  ο «ιππότης της πίστης» είναι πρωταθλητής της σιωπής και η σχέση του με τον Θεό γίνεται προσωπική μέσα από την ελεύθερη επιλογή του «εγώ» να προχωρήσει στο ανώτερο στάδιο. Η ελευθερία για τον Κίκεργκαρντ λειτουργεί ενάντια στα κατεστημένα πολιτικά και ιδεολογικά συστήματα. Με τον τρόπο αυτό, ο ελεύθερος άνθρωπος είτε «ως αυθύπαρκτη οντότητα είτε ως άθυρμα μιας αμείλικτης αντικειμενικής αναγκαιότητας» «ξαναγυρνάει στον εαυτό του και, μέσω αυτού, στο Θεό». Αυτός είναι ο πυρήνας της  υπαρξιακής οντολογίας του Κίκεργκαρντ, ο οποίος αντιτίθεται στο χεγκελιανό «γίγνεσθαι» του διαλεκτικού ιδεαλισμού, υποστηρίζοντας το λογικό «είναι», δηλαδή η πραγματικότητα ορίζει το όν.

Όλη αυτή η πορεία φανερώνει ότι για τον Δανό φιλόσοφο η θρησκευτική εμπειρία είναι μια εσωτερική περιπέτεια-αναζήτηση, η οποία έχει μόνιμο σύντροφο την αγωνία, αποτέλεσμα της σύγκρουσης δυο κόσμων μέσα στον άνθρωπο, του φυσικού και του ανώτερου. Ο φυσικός κόσμος είναι δεδομένος, ενώ ο ανώτερος είναι η αιώνια προοπτική, η οποία παρουσιάζεται ως δυνατότητα και εξαρτάται από την πτώση στην αμαρτία.

Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι η υπαρξιακή φιλοσοφία του Σόρεν Κίκεργκαρντ επηρέασε τόσο τη θεολογία του προτεσταντικού δόγματος όσο και την υπαρξιακή φιλοσοφία του 20^ου αιώνα.

Βιβλιογραφία

1. Βαλλιάνος Π., «Η ανοικτή διαλεκτική του υποκειμενισμού: ο υπαρξισμός του Κίκεργκαρντ», στο Φιλοσοφία στην Ευρώπη. Νεότερα και σύγχρονα φιλοσοφικά ρεύματα (19^ος και 20^ος αιώνας), ΕΑΠ, Πάτρα 2008, σ. 165-182.
2. Κίκεργκαρντ Σ., Η έννοια της αγωνίας, μτφρ. Γιάννης Τζαβάρας, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα2013.