Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης // *
“Δεξιά και Αριστερά” Νορμπέρτο Μπόμπιο, Μτφρ. Ελεονώρα Ανδρεδάκη, Πόλις 2013, σελ. 241
“Δεξιά και Αριστερά” Νορμπέρτο Μπόμπιο, Μτφρ. Ελεονώρα Ανδρεδάκη, Πόλις 2013, σελ. 241
Όπως έχει εύστοχα επισημανθεί, η Γαλλική Επανάσταση του 1789 άνοιξε τα μάτια των θεωρητικών της πολιτικής και τους έκανε να συλλάβουν τις δυνατότητες για μια μαζική πολιτική εκμετάλλευση των ιδεολογιών. Βέβαια, ήδη από την εξέλιξη του Διαφωτισμού, όλο και περισσότερα τμήματα της θρησκευτικής εσχατολογίας άρχισαν να προσλαμβάνουν έναν αμιγώς κοσμικό χαρακτήρα, ως οράματα κοινωνικής μεταβολής. Η σταδιακή αποθρησκειοποίηση των Δυτικών κοινωνιών ευνοούσε τον «υπνωτισμό» των μαζών από επίδοξους κοσμικούς ηγέτες. Ωστόσο, η Γαλλική Επανάσταση εδραίωσε οριστικά τις αξίες της Νεωτερικότητας, βάση των οποίων αποτελεί η βεβαιότητα πως ο κόσμος μας βρίσκεται σε συνεχή πρόοδο. Στις 11 Σεπτεμβρίου 1789, οι βουλευτές της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης συνήλθαν προκειμένου να αποφασίσουν σχετικά με το βασιλικό βέτο. Όσοι από αυτούς τάχθηκαν υπέρ, τοποθετήθηκαν δεξιά από τον πρόεδρο της συνεδρίας, ενώ όσοι ήταν κατά, αριστερά. Έκτοτε ο συντηρητισμός ονομάστηκε «Δεξιά», ο σοσιαλισμός «Αριστερά», ενώ ο φιλελευθερισμός φαίνεται ότι εκπροσωπούσε το «Κέντρο», μια μεσολάβηση ανάμεσα σε αυτά τα δύο. Αυτή η διαφοροποίηση αντικατόπτριζε το πώς αντιλαμβανόταν καθεμιά την κοινωνική μεταβολή: ο συντηρητισμός επεδίωκε μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επιβράδυνση και ομαλή μετάβαση, ο φιλελευθερισμός αποσκοπούσε σε ήπιες αλλά και σταθερές μεταρρυθμίσεις, και τέλος, ο σοσιαλισμός επεδίωκε να γίνουν ριζοσπαστικές αλλαγές στην κοινωνία. Αυτό συνέβη στα τέλη του 18ου αιώνα. Τι συμβαίνει σήμερα;
Έχει άραγε νόημα στην εποχή μας η διάκριση σε Δεξιά και Αριστερά; Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, την εμφάνιση του οικολογικού κινήματος και τη άνοδο νέων οικονομικών και πολιτικών ζητημάτων στο ιστορικό προσκήνιο, δεν είναι λίγοι εκείνοι που ισχυρίζονται ότι ο διχασμός στην πράξη δεν αντιπροσωπεύει πλέον τίποτε. Στη σχετική συζήτηση παρεμβαίνει το περίφημο best-seller του Ιταλού καθηγητή Norberto Bobbio, Δεξιά και Αριστερά (Destra sinistris, 1994), το οποίο γράφτηκε κατά την περίοδο εκλογών στην Ιταλία και πούλησε περισσότερα από 10.000 αντίτυπα. Μέσα στα οκτώ ευσύνοπτα και περιεκτικά κεφάλαια του βιβλίου, έχοντας θίξει τις σημαντικότερες πλευρές του ζητήματος, ο Bobbio επιχειρηματολογεί υπέρ της δεδομένης αξίας της συγκεκριμένης διάκρισης και στις μέρες μας. Ισχυριζόμενος ότι η συγκεκριμένη διάκριση ενδέχεται να είναι ιστορική, περιγραφική ή και αξιολογική, εξηγεί ότι αν εκλείψει ο ένας από τους δύο όρους της, η διάκριση δε θα έχει πλέον νόημα. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για το Κέντρο, το οποίο μεσολαβεί ανάμεσα στους δύο αυτούς όρους. Πριν από χρόνια, μετά τη συντριβή του Φασισμού, που θεωρήθηκε μόρφωμα της Δεξιάς, πλήθος φωνών έσπευσε να ισχυριστεί ότι η διχοτόμηση δεν έχει κανένα νόημα. Ήταν η μέθοδος ψυχολογικής υπεκφυγής της ηττημένης παράταξης (Δεξιά) από την αδύναμη θέση που είχε περιέλθει. Μετά την πτώση των κομουνιστικών καθεστώτων, οι ρόλοι αντιστράφηκαν και κατέληξε να είναι πλέον η Αριστερά ο αδύναμος πόλος, οι οπαδοί της οποίας αμφισβητούν μέχρι σήμερα τη διάκριση.
Norberto Bobbio
Αναζητώντας κριτήριο διάκρισης και διαλεγόμενος με τη σχετική βιβλιογραφία (Confrancesco, Revelli, Galeotti, Laponce), ο Bobbio προτείνει ένα κριτήριο όχι οικονομικό, όπως συνηθίζεται, αλλά πολιτικό: η διάκριση πρέπει να γίνεται στη βάση της ανισότητας (Δεξιά) και της ισότητας (Αριστερά). Ανέκαθεν η Αριστερά, σύμφωνα με το συγγραφέα, ήταν επηρεασμένη από τη σκέψη του Rousseau και επιζητούσε να γεφυρώσει το χάσμα των ανισοτήτων ανάμεσα στα ανθρώπινα όντα, αντίθετα με τη δεξιά, που όπως ο Nietzsche, θεωρεί καταστροφική την εξίσωση των πολιτών και εγκωμιάζει ως φυσική την ιεράρχηση των ανθρώπων. Ο Bobbio παραδέχεται ότι αμφότερες η Δεξιά και η Αριστερά έχουν ακραίες τάσεις και τείνουν διαρκώς να αλληλοσυγκρούονται, ενώ διαιρεί το πολιτικό φάσμα σε τέσσερα μέρη: Ακροδεξιά (ανισότητα και ανελευθερία), Ακροαριστερά (ισότητα και ανελευθερία), Κεντροδεξιά (ανισότητα και ελευθερία) και Κεντροαριστερά (ισότητα και ελευθερία). Όπως αναφέρει μάλιστα, η Αριστερά είναι πιο επιρρεπής στην ουτοπία, ενώ οι εξτρεμιστικές τάσεις αμφοτέρων μοιάζουν περισσότερο μεταξύ τους, παρά το αντίθετο πολιτικό φάσμα τους.
Ύστερα από αυτή τη διάκριση, καθίσταται φανερό ότι πίσω από το ερώτημα του αν υφίσταται ο διχασμός σήμερα, κρύβεται το ερώτημα για το αν υφίσταται Αριστερά σήμερα. Προς το τέλος του βιβλίου, ο Bobbio θυμάται το σοσιαλδημοκρατικό παρελθόν του την περίοδο του αντιφασιστικού αγώνα εναντίον του Mussolini και υιοθετεί την αισιόδοξη άποψη ότι οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν υπερβεί επιτυχώς ένα μεγάλο μέρος των ταξικών, διαφυλικών και εθνοφυλετικών ανισοτήτων, κάτι που προδιαγράφει ένα ελπιδοφόρο μέλλον για την αριστερή ιδεολογία και κατά συνέπεια για ολόκληρη την ανθρωπότητα.
* Ο Μύρων Ζαχαράκης είναι μεταπτυχιακός φοιτητής Φιλοσοφίας στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και ενδιαφέρεται πολύ για το διάβασμα και το γράψιμο.
