Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //
Τον Μάιο του 2020, οι γνωστοί Τάιμς της Νέας Υόρκης δημοσίευσαν μια ιστορία για την ανακάλυψη τριών κρανίων σε έναν τάφο στην Πόλη του Μεξικού, στα 1992. Οι διάφορες εξετάσεις γενετικού υλικού που πραγματοποιήθηκαν αργότερα, επιβεβαίωσαν τις αρχικές υποψίες των ερευνητών για την προέλευση των ατόμων. Και οι τρεις άνδρες, αποδείχτηκε, ήταν Αφρικανικής καταγωγής και πιθανότατα έφτασαν στο Μεξικό μέσω του γνωστού και δημοφιλούς, κάποιες εποχές, διατλαντικού εμπορίου σκλάβων. Οι άντρες εκείνοι στους οποίους ανήκαν τα κρανία ίσως ήταν από τους πρώτους που αρπάχτηκαν και ξεσπιτώθηκαν στην κυριολεξία από την πατρίδα τους, τη μαύρη ήπειρο, και μεταφέρθηκαν απέναντι στην Αμερική, στο Νέο Κόσμο που ανέτειλε ελπιδοφόρα. Τα τρία κρανία ήταν διαφορετικά από τα εκατοντάδες άλλα που αποκαλύφθηκαν στον μαζικό τάφο του δέκατου έκτου αιώνα στο Βασιλικό Νοσοκομείο San José de los Naturales, στην Πόλη του Μεξικού. Τα μπροστινά τους δόντια ήταν κατά κάποιο τρόπο διακοσμημένα, ίσως στα πλαίσια ενός συνήθους για την εποχή τελετουργικού εθίμου, σε αντίθεση βέβαια με εκείνα των αυτόχθονων ανθρώπων που αποτελούσαν και την πλειονότητα των σωμάτων στον αποικιακό χώρο ταφής. Οι αρχαιολόγοι επιστρατεύοντας όλες τις γνώσεις τους κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα τρία άτομα ήταν πιθανότατα υποδουλωμένοι Αφρικανοί, αλλά χρειάζονταν περισσότερες και επιστημονικές αποδείξεις για να είναι απολύτως σίγουροι. Οι γενετικές πληροφορίες που ήρθαν στο φως αργότερα από τα δόντια των ατόμων, επιβεβαίωσαν την θεωρία ότι ήταν πράγματι Αφρικανοί, ίσως μεταξύ των πρώτων που μεταφέρθηκαν βιαίως στην Αμερική. Τα ευρήματα, δίνουν παράλληλα πληροφορίες για τη ζωή αυτών των ανθρώπων πριν από τα καταναγκαστικά ταξίδια τους και προσθέτουν μια εικόνα για τις πιθανές μολυσματικές ασθένειες που μπορεί οι σκλάβοι να είχαν μεταφέρει μαζί τους στον Νέο Κόσμο.
* * * * *
Το 1518, ο βασιλιάς Κάρολος Α’ της Ισπανίας, μπροστά στις προκλήσεις και απαιτήσεις του καιρού του ενέκρινε την άμεση μεταφορά σκλάβων από την Αφρική στην Αμερική. Το 1542, θέσπισε τους «Νέους Νόμους», οι οποίοι απαγόρευαν στους αποίκους στη ‘Νέα Ισπανία’ να χρησιμοποιούν τους ιθαγενείς ως σκλάβους. Ο νόμος απελευθέρωνε έτσι χιλιάδες αυτόχθονες εργάτες, αλλά παράλληλα αύξησε τη ζήτηση για σκλάβους Αφρικανούς, Κρεολούς, μιγάδες και άλλους αφρικανικής καταγωγής με σκοπό να εργάζονται ως υπηρέτες, μάγειροι, ανθρακωρύχοι και γενικώς κάνοντας εργασίες πάσης φύσεως. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ότι μεταξύ των ετών 1518 και 1650, περίπου 120.000 σκλάβοι Αφρικανοί έφτασαν στο σημερινό Μεξικό. Οι Ισπανοί άποικοι αξίωσαν αυτές τις ομάδες επειδή πίστευαν ότι δεν μετέφεραν τις ασθένειες που προέρχονταν από την Ευρώπη, όπως είναι η ευλογιά, η ιλαρά και ο τυφοειδής πυρετός, οι οποίοι μαζί με τη βάναυση ευρωπαϊκή συμπεριφορά και την κατάκτηση, μετέπειτα, είχαν σχεδόν εξαλείψει τον αυτόχθονο πληθυσμό. Το βασιλικό νοσοκομείο San José de los Naturales, που αναφέραμε παραπάνω, δημιουργήθηκε περίπου το 1530 για να εξυπηρετεί αποκλειστικά αυτόχθονες ασθενείς, πολλοί από τους οποίους πέθαιναν από επιδημίες της ανίατης τότε ευλογιάς. Οι τρεις Αφρικανοί, προφανώς, αντιμετωπίστηκαν επίσης εκεί. Όταν πέθαναν, θάφτηκαν μαζί με τους αυτόχθονες. Ίσως όλοι να υπήρξαν θύματα κάποιας επιδημίας, είπαν οι υποψιασμένοι αρχαιολόγοι. Τα λείψανα των τριών ατόμων ξεσκεπάστηκαν το 1992 κατά την διάρκεια κατασκευής νέου μετρό στην πόλη. Οι αρχαιολόγοι, λοιπόν, παρατήρησαν ότι τα δόντια τους είχαν διακοσμητικά σφραγίσματα, τα οποία σημειωτέον παρατηρήθηκαν και σε Αφρικανούς σκλάβους στην Πορτογαλία, μια πρακτική οποία συνεχίζεται και στις μέρες μας σε ορισμένες περιοχές της υποσαχάριας Αφρικής. Αυτό οδήγησε και τους ερευνητές να προτείνουν ότι τα άτομα ήταν Αφρικανοί στην καταγωγή. Οι αρχαιολόγοι σημείωσαν επίσης ότι τα θραύσματα των πυροβόλων όπλων που βρέθηκαν σε έναν σκελετό και τα στοιχεία των καταγμάτων των οστών, του υποσιτισμού και της ασθένειας σε άλλους, έδειξαν ότι οι άνδρες πιθανότατα υπέστησαν τραυματισμούς κατά τη διάρκεια της ισπανικής αποικιοκρατίας στο Μεξικό. Η γνώση όλων αυτών, αποτελεί και χρησιμεύει ως μια έντονη υπενθύμιση ότι παρ’ όλο που μεγάλο μέρος της αφήγησης και της ιστορίας, φυσικά, της φυλετικής δουλείας επικεντρώνεται κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα ύπουλα πλοκάμια του συγκεκριμένου απάνθρωπου θεσμού, είχαν παγκόσμια εφαρμογή, όπως εν προκειμένω στο διπλανή χώρα του Μεξικού.
* * * * *
Στο βιβλίο της ‘South to Freedom: Runaway Slaves to Mexico and the Road to the Civil War’ (Νοέμβριος 2020), η ιστορικός Άλις Μπαουμγκάρτνερ (Alice L. Baumgartner) παρουσιάζει μια πειστική υπόθεση ότι το διπλανό Μεξικό διαμόρφωσε τα πολυπόθητα όνειρα της ελευθερίας των σκλαβωμένων ανθρώπων σε Πολιτείες όπως το Τέξας και η Λουϊζιάνα.
Η Μπαουμγκάρτνερ υποστηρίζει ότι η φυγή κάποιων ανθρώπων που κατευθύνθηκαν στο Μεξικό, μια χώρα που εξασφάλισε την ανεξαρτησία της από την Ισπανία το 1821, εκτός από τους νόμους για την καταπολέμηση της δουλείας του λαού του Μεξικού και την υποστήριξη των ντόπιων κατοίκων της χώρας, επηρέασε τις διπλωματικές σχέσεις ΗΠΑ-Μεξικού και πυροδότησε την κρίση στην περιοχή αυτή, μια κατάσταση που οδήγησε τελικά στον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο. Για να σκιαγραφήσει το Μεξικό ως μια χώρα που φορούσε «τον μανδύα της δικαιοσύνης» στο συγκεκριμένο πάντα ζήτημα της δουλείας, η ιστορικός αυξάνει με έξυπνο τρόπο την χρονολογία της κατάργησης της δουλείας από τη χώρα του Μεξικού. Μεταξύ των ιστορικών, το κοινώς αποδεκτό έτος κατάργησης της δουλείας στο Μεξικό είναι το 1829, ενώ η Μπαουμγκάρτνερ την προσδιορίζει στο έτος 1837, λίγο μόνο δηλαδή μετά την Επανάσταση του Τέξας ή τον Πόλεμο ανεξαρτησίας του Τέξας, που έγινε μεταξύ του Οκτωβρίου του 1835 και του Απριλίου του 1836. Η εις βάθος εκτίμηση της φυγής των σκλάβων προς το Μεξικό που περιλαμβάνεται στο συγκεκριμένο βιβλίο, μας επιτρέπει να δούμε τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο, ένα γεγονός που συνήθως απεικονίζεται ως ένα από τα πιο διακριτά αμερικανικά γεγονότα στην ιστορία των ΗΠΑ, ως αποτέλεσμα εν μέρει του ξεσηκωμού των σκλάβων που διέφυγαν στο Νότο και από τους νόμους με τους οποίους διεκδικούσαν την ελευθερία τους στην καινούργια χώρα υποδοχής. Οι συζητήσεις σχετικά με την επέκταση της δουλείας διεύρυναν το χάσμα μεταξύ του Βορρά και του Νότου και δημιούργησαν τέτοιες καταστάσεις που επιδεινώθηκαν από τους υποδουλωμένους που επιζητούσαν ελευθερία στο Μεξικό και τους απλούς Μεξικανούς πολίτες που χρησιμοποίησαν τη νομική, ηθική και φυσική δύναμη για την προστασία των μαύρων που αναζητούσαν εναγωνίως την ελευθερία τους. Η ιστορικός Μπαουμγκάρτνερ εκτιμά ότι τρεις έως πέντε χιλιάδες άτομα κατευθύνθηκαν προς το Μεξικό, σε αντίθεση με τις δεκάδες χιλιάδες που έφυγαν για τον Καναδά, αλλά παρ’ όλα αυτά εκτιμά και τονίζει ότι ο κάθε δραπέτης που διέφυγε προς το νότο και στο Μεξικό, δημιουργούσε μια ρωγμή η οποία συνεχώς μεγάλωνε το χάσμα στο υποτιθέμενο αδιαπέραστο τείχος της δουλείας των ΗΠΑ. Ο ‘υπόγειος σιδηρόδρομος’ (Underground Railroad), είναι ένα θέμα που πολλοί άνθρωποι γνωρίζουν λίγα γι’ αυτόν, όπως άλλωστε και για την μακρόχρονη ιστορία της δουλείας στις Ηνωμένες Πολιτείες.
* * * * *
Το 2016, δημοσιεύτηκε το μυθιστόρημα ‘Ο υπόγειος σιδηρόδρομος’ του Κόλσον Γουάιτχεντ (Colson Whitehead, 1969-) και όπως υπαινίσσεται ο τίτλος του, περιγράφει την περιπετειώδη πορεία και απόδραση μιας νεαρής, συγκεκριμένα, σκλάβας από μια συνηθισμένη βαμβακοφυτεία στον αμερικάνικο Νότο, προς κάποια άλλη κατεύθυνση, μέσα στο διευρυμένο πάντα σώμα της αμερικάνικης ηπείρου, αναζητώντας την ακριβή της ελευθερία. Ωστόσο, το μυθιστόρημα ετούτο του Γουάιτχεντ προσφέρει στους αναγνώστες του, κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή αναφορά ενός τέτοιου περίεργου και αλληγορικού, κατά βάσιν, ταξιδιού. Ο συγγραφέας εκεί, μας προτείνει ένα φανταστικό στοιχείο στη δική του αφήγηση, μετατρέποντας με τον τρόπο αυτό την αλληγορία του υπόγειου σιδηρόδρομου σε ένα πραγματικό τραίνο με ράγες που διατρέχει την αφιλόξενη, όπως αποδεικνύεται, ήπειρο της Αμερικής. Χρησιμοποιώντας αυτό το φανταστικό στοιχείο, ο Γουάιτχεντ καταφέρνει όχι μόνο να μας προσφέρει μια συναρπαστική ιστορία, αλλά και να περιγράψει την γενικότερη κατάσταση των Αφροαμερικανών σήμερα. Σκοπεύει να δείξει την άδικη και σκληρή μεταχείριση των εγχρώμων ανθρώπων στις Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής μέσα στο χρόνο, και αυτό το πραγματοποιεί λαμβάνοντας υπ’ όψιν του πολυποίκιλες αναφορές πραγματικών και βεβαίως φανταστικών γεγονότων. Με αυτά τα μέσα, δηλώνει στην ουσία ευθέως ότι, ακόμα και στις μέρες μας, η ελευθερία και η πολυπόθητη ισότητα για τους μαύρους ανθρώπους στις ΗΠΑ, δεν ολοκληρώθηκε ακόμα. Εκείνος ο ‘Υπόγειος Σιδηρόδρομος’ αποσκοπούσε στην τοποθέτηση του μαύρου σκλάβου μέσα στις παραδοσιακές δημοσιεύσεις που εμφανίστηκαν κατά καιρούς στις αφηγήσεις των σκλάβων και την λογοτεχνία. Επιπλέον, σκοπεύει να δείξει πώς σκέπτεται ο Γουάιτχεντ και τι ακριβώς πρεσβεύει για την σημερινή αμερικανική κοινωνία και ειδικότερα για τη μεταχείριση των Αφροαμερικανών κατά τη διάρκεια αυτού του μεγάλου χρονικού διαστήματος στη χώρα, και κυρίως να δείξει και να ξεδιπλώσει την πολύπλοκη αλληλεξάρτηση μεταξύ του δικού του κειμένου και κάποιων άλλων δημοσιευμάτων που θεωρούνται βασικός πυλώνας για την ερμηνεία του συγκεκριμένου δύσκολου θέματος που αναφερόμαστε.
* * * * *
Μία από τις σημαντικότερες συνεισφορές των δώδεκα κεφαλαίων του βιβλίου, ‘South to Freedom: Runaway Slaves to Mexico and the Road to the Civil War’ (2020), είναι η επαναφορά αυτού του θέματος στην επικαιρότητα από την Μπαουμγκάρτνερ, η οποία δηλώνει ξεκάθαρα ότι δεν υπήρχε επίσημος ‘υπόγειος σιδηρόδρομος’ στο Μεξικό, παρά μόνον κάποιοι περιστασιακοί άνθρωποι που βοήθησαν τους δραπέτες, φίλοι κάποιες φορές, και ότι οι περισσότεροι διέφυγαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες με τη δική τους πρωτοβουλία και εφευρετικότητα. Στην αφήγηση της ιστορικού αναφέρεται πως οι σκλάβοι διέφυγαν από το Μεξικό με διάφορους τρόπους, είτε με το να κρυφτούν σε πλοία, κλέβοντας άλογα ή απλώς περπατώντας προς τα νότια, όπως άλλωστε τόνισαν και άλλοι ιστορικοί όσον αφορά πάντοτε τις ατομικές πράξεις αντίστασης και των έξυπνων δικτύων που οι μαύροι δημιούργησαν ανάμεσά τους και τα οποία θα τους βοηθούσαν για να ξεφύγουν απ’ τη δουλεία της Αμερικής σε μια δεδομένη και προσφορότερη για αυτούς στιγμή.
Η Μπαουμγκάρτνερ, προσπαθεί να εξηγήσει πώς το Μεξικό, παρά την πολιτική του αστάθεια, κι’ αυτό γιατί γνωρίζουμε πως άλλαξε σαράντα εννέα προέδρους σε πάνω από τριάντα χρόνια, σε αντίθεση με τους δέκα στις ΗΠΑ, και τις πολλές οικονομικές καταρρεύσεις, η χώρα αυτή κατάφερε και απέκτησε την εν λόγω ηθική δύναμη ώστε να προχωρήσει στην απόρριψη της δουλείας. Στα διάφορα συγγράμματα στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Μεξικό απεικονίζεται ως μια χώρα πάνω στην οποία κυριαρχούσαν με ευκολία οι Ηνωμένες Πολιτείες πριν από τον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο, ενώ η ιστορικός αυτή καταδεικνύει τώρα πώς το Μεξικό χρησιμοποίησε νόμιμα και ανεπίσημα μέσα για την καταπολέμηση των επεκτατικών και φιλόδοξων στόχων του βόρειου γείτονά του, κάνοντας τις απαραίτητες νομοθετικές πράξεις και παρακάμπτοντας με έξυπνο τρόπο άλλες.
Ευχάριστη πράσινη περιοχή στην έρημο της Αριζόνα κοντά στα σύνορα με το Μεξικό.
Το Σύνταγμα του 1857 καθιέρωσε την αρχή της ελευθερίας που εγγυόταν σε όλους τους πολίτες ότι έχουν ίσα δικαιώματα ενώπιον του νόμου και κάποιες άλλες λεπτομέρειες, όπως την απαγόρευση της έκδοσης φυγάδων σκλάβων. Η Μπαουμγκάρτνερ, επισημαίνει επίσης πολλά παραδείγματα πολιτών του Μεξικού που χρησιμοποίησαν σωματική βία και κάλεσαν τις τοπικές αρχές να προστατεύσουν τους σκλάβους από τους λευκούς απαγωγείς των νοτίων Πολιτειών, διότι, υποστηρίζει, αυτοί οι μεξικανοί πολίτες είχαν και τη νομική δέσμευση, αλλά και γιατί οι πρώην σκλάβοι είχαν ενσωματωθεί σταδιακά στην κοινότητά τους. Πολλοί βέβαια παλιότερα, διατύπωσαν το ερώτημα αν και κατά πόσο θα μπορούσε μια χώρα που απέτυχε πρώτα απ’ όλα να υπερασπιστεί την επικράτειά της ενάντια στους αυτονομιστές του Τέξας, και πάλι ενάντια στις Ηνωμένες Πολιτείες, να προσφέρει ουσιαστική προστασία στους μαύρους σκλάβους και εδώ η συγγραφέας αλλού υποτιμά και αλλού υπερεκτιμά το ρόλο του Μεξικού στην παροχή ασύλου στους σκλάβους που κατέφυγαν εκεί. Πάντως τονίζεται πως οι μαύροι στην Αμερική, είτε ήταν ελεύθεροι είτε σκλαβωμένοι, πάντοτε γνώριζαν πώς να υπερασπίζονται τον εαυτό τους και συχνά χρησιμοποιώντας βία. Το βιβλίο ακόμα εξηγεί και καταδεικνύει την πολυπλοκότητα της ζωής μετά τη χειραφέτηση και τις προκλήσεις που αντιμετώπισαν οι πρώην σκλάβοι σε μέρη όπως το Μεξικό, όπου υποτίθεται ότι θα μπορούσαν να απολαύσουν την ελευθερία τους.
Λόφοι στην οροσειρά Σάντα Καταλίνα στην Πολιτεία της Αριζόνα.
Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, πως το ‘South to Freedom’ είναι μια πολύτιμη συμβολή στην αφροαμερικανική ιστορία. Μας παρέχει μια πληρέστερη κατανόηση της φυγής σκλάβων σε αυτήν την περιοχή και μας προσφέρει την πολύ απαραίτητη εικόνα για το πώς η φυγή των υποδουλωμένων στο Μεξικό διαμόρφωσε τις πολλαπλές έννοιες της ελευθερίας για τους υποδουλωμένους. Το πιο σημαντικό, για πολλούς όμως, είναι ότι προτείνει μια αναθεωρημένη θεωρία για τη σημασία της φυγής των υποδουλωμένων ανθρώπων στο Μεξικό στη διαμόρφωση των πολιτικών γεγονότων που οδήγησαν στον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο.
* * * * *
Στις τέσσερις δεκαετίες πριν από τον εμφύλιο πόλεμο, κάποιες χιλιάδες σκλάβοι διέφυγαν από τις νότιες και κεντρικές Πολιτείες των ΗΠΑ, στο Μεξικό. Κάποιοι βοηθήθηκαν δεόντως από ελεύθερους μαύρους, καπετάνιους πλοίων, Μεξικανούς, Γερμανούς, ιεροκήρυκες και πολλούς άλλους. Οι περισσότεροι, ωστόσο, διέφυγαν στο Μεξικό χρησιμοποιώντας, όπως τονίστηκε, την εφευρετικότητά τους. Μερικοί πλαστογράφησαν χαρτιά, άλλοι μεταμφιέστηκαν σε λευκούς. Έκλεβαν άλογα, πυροβόλα όπλα, μαχαίρια και ότι εύρισκαν μπροστά τους και στη συνέχεια εξαφανίστηκαν προς το Μεξικό. Για τους σκλάβους στο Τέξας ή τη Λουϊζιάνα, οι βόρειες Πολιτείες ήταν εκατοντάδες μίλια μακριά. Ακόμα κι αν κατάφερναν να διασχίσουν τη γραμμή οριοθέτησης Μέισον-Ντίξον, δεν θα ήταν νομικά ελεύθεροι. Στα άρθρα του Συντάγματος των Η.Π.Α., τότε, οι νόμοι αποσκοπούσαν στην επιστροφή των φυγάδων στους ιδιοκτήτες τους. Το Μεξικό, αντίθετα, παρείχε στους υποδουλωμένους νομικές προστασίες που δεν άρεσαν στις βόρειες Ηνωμένες Πολιτείες. Το Μεξικό κατάργησε τη δουλεία το 1837 και είκοσι χρόνια αργότερα, η χώρα υιοθέτησε ένα σύνταγμα που έδωσε την ελευθερία σε όλους τους υποδουλωμένους ανθρώπους που πατούσαν το πόδι τους στο έδαφος του Μεξικού, σηματοδοτώντας ότι η ελευθερία δεν ήταν κάποιο αφηρημένο ιδανικό, αλλά στην πραγματικότητα μια γενική και απαραβίαστη αρχή, ο νόμος της γης τους!
* * * * *
Κατόπιν αυτών, δύο επιλογές ανέμεναν τους περισσότερους δραπέτες στο Μεξικό. Η πρώτη ήταν να ενταχθούν στα στρατιωτικά αποσπάσματα του Μεξικού, μια σειρά φυλάκων κατά μήκος των βόρειων συνόρων, η οποία υπερασπιζόταν τη χώρα από τους ιθαγενείς λαούς και τους ξένους εισβολείς. Η άλλη, ήταν η αναζήτηση εργασίας ως υπηρέτες, ράφτες, μάγειροι, ξυλουργοί, πλινθοχτίστες ή εργάτες, μεταξύ των άλλων επαγγελμάτων. Η ζωή τους βεβαίως δεν ήταν καθόλου εύκολη και οι κάτοχοι των σκλάβων επεσήμαιναν αυτές τις δυσκολίες για να υποδηλώσουν με έξυπνο τρόπο ότι η δουλεία στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν προτιμότερη από την όποια «ελευθερία» αναζητούσαν στο διπλανό Μεξικό. Οι συνθήκες στο Μεξικό ήταν τόσο κακές, σύμφωνα με εφημερίδες στις Ηνωμένες Πολιτείες, ώστε πολλοί δραπέτες επέστρεψαν στα σπίτια τους με δική τους θέληση. Κάποιοι σκλάβοι, πάντως, μπορεί να επέστρεψαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά συνήθως όχι για τους λόγους που ισχυρίστηκαν οι ιδιοκτήτες σκλάβων. Το βιβλίο τώρα που ήρθε στο προσκήνιο, μας δίνει μια άποψη για το πώς το Μεξικό, μια χώρα που έπασχε από φτώχεια, διαφθορά και πολιτική αναταραχή, εμβάθυνε τη συζήτηση για τη δουλεία δεκαετίες πριν από τον εμφύλιο πόλεμο. Το Βόρειο Μεξικό τον δέκατο ένατο αιώνα ήταν φτωχό και αραιοκατοικημένο. Κατά τους χειμερινούς μήνες, μέλη ινδιάνικων φυλών διέσχιζαν τον Ρίο Γκράντε για να κλέψουν ζώα και ο μεξικανικός στρατός δεν είχε ούτε τη βασική υποδομή, αλλά ούτε και ικανή ποσότητα πυρίτιδας, για να τους σταματήσει. Οι στρατιώτες της περιοχής, επιπλέον, δεν είχαν αρκετές σέλες για τα άλογά τους και οι στρατιωτικοί διοικητές της χώρας ζήτησαν τη συνεργασία του γυναικείου πληθυσμού για να φτιάξουν οι γυναίκες και να προμηθεύσουν με στολές τους άντρες. Απελπισμένη για την γενικότερη αποκατάσταση της τάξης, η κυβέρνηση του Μεξικού εξέδωσε διάταγμα στα 1848, το οποίο θέσπιζε και καθόριζε κανόνες για γραμμή οχυρών στη νότια όχθη του Ρίο Γκράντε. Ένα προηγούμενο διάταγμα προέβλεπε ότι οι ξένοι που θα προσχωρούσαν σε αυτές τις γραμμές θα δικαιούνταν λάβουν γη και θα γίνονταν πολίτες της χώρας κατά την άφιξή τους. Η κυβέρνηση του Μεξικού έκανε ότι μπορούσε για να τους βοηθήσει να εγκατασταθούν στη στρατιωτική παροικία, τριάντα μίλια από τα σύνορα των ΗΠΑ. Με τη βοήθεια των τριακοσίων εβδομήντα πέσος το μήνα που η κυβέρνηση διοχέτευε στην παροικία, οι καινούργιοι κάτοικοι άρχισαν να εργάζονται καλλιεργώντας καλαμπόκι, άλλοι στην κτηνοτροφία και πολλοί χτίζοντας σπίτια από ξύλο γύρω από μια πλατεία όπου κρατούσαν και τα ζώα τους τη νύχτα. Σε αυτή τη μικρή, συγκεντρωμένη κοινότητα, οι μαύροι και οι φυγάδες σκλάβοι κατάφεραν να διατηρήσουν και να αναπτύξουν τις δικές τους παραδόσεις, με την απαραίτητη παρότρυνση του ιερέα της περιοχής. Οι απαιτήσεις στρατιωτικής θητείας περιόρισαν κάπως την αυτονομία των φυγάδων, καθώς πατέρες, σύζυγοι και γιοι έπρεπε να πάρουν τα όπλα αμέσως, αλλά αυτό από την άλλη μεριά τους έδωσε και το σεβασμό των μεξικανικών αρχών. Παρ’ όλο που η στρατιωτική θητεία βοήθησε να διασφαλιστεί η ελευθερία των πρώην σκλάβων, αυτή η ελευθερία είχε αναμφίβολα και κόστος, όπως ενείχε κίνδυνο για τη ζωή κάποιου εμπλεκόμενου στις μάχες και στη συμμετοχή στη βίαιη εκστρατεία του Μεξικού εναντίον των ιθαγενών λαών, ορισμένες φορές. Όσοι δραπέτες δεν συμμετείχαν στις επιχειρήσεις αυτές, απασχολούνταν υποχρεωτικά σε άλλες επίσης απαραίτητες χειρωνακτικές εργασίες, ή πλάι σε πλούσιους γαιοκτήμονες. Πολλοί αφομοιώθηκαν, άλλοι έμαθαν ισπανικά και πολλοί άλλαξαν τα ονόματά τους. Οι φυγάδες σκλάβοι αντιμετώπισαν κι’ εκεί πάντως μερικές εργασιακές πρακτικές που έφεραν κάποια από τα χαρακτηριστικά της δουλείας που είχαν γνωρίσει πολύ καλά στις φυτείες στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Όμως, σε αντίθεση με τις νότιες Ηνωμένες Πολιτείες, όπου οι υποδουλωμένοι δεν γνώριζαν κανέναν άλλο νόμο εκτός από την ιδιοτροπία και αυστηρότητα των ιδιοκτητών τους, οι εργάτες στο Μεξικό απολάμβαναν μια σειρά από καθόλου ευκαταφρόνητες νομικές προστασίες, ειδικά σε περιπτώσεις κακομεταχείρισης. Σε γενικές γραμμές, οι εργάτες είχαν το δικαίωμα να αναζητήσουν νέα απασχόληση για οποιονδήποτε λόγο, ένα δικαίωμα που δεν είχαν οι σκλάβοι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η προστασία που παρείχαν στους πολίτες του Μεξικού ήταν σημαντική, διότι οι αρχές δεν είχαν τους πόρους για να κρατήσουν ζωντανές τις βασικές πολιτικές της χώρας, όπως για παράδειγμα την αστυνόμευση της πολιτείας, που προείπαμε. Και όμως οι σκλάβοι έφευγαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες για το Μεξικό. Αν και η εργασία τους εκεί οδήγησε στην οικονομική ανάπτυξη των Ηνωμένων Πολιτειών, εν τούτοις δεν επωφελήθηκαν από τον πλούτο που δημιούργησαν, ούτε μπορούσαν να συμμετάσχουν στο πολιτικό σύστημα που κανόνιζε τις λεπτομέρειες της ζωής τους. Το μεξικάνικο σύνταγμα, κατάργησε τη δουλεία και υποσχέθηκε να απελευθερώσει όλους τους σκλαβωμένους ανθρώπους που περπατούσαν στο έδαφος του. Αυτοί οι νόμοι, φυσικά, είχαν σοβαρές συνέπειες για τη δουλεία και στις Ηνωμένες Πολιτείες.
* * * * *
Το Μεξικό συνορεύει με τον Αμερικανικό Νότο και συγκεκριμένα με τον Βαθύ Νότο, όπου άνθιζε η γεωργία που βασιζόταν σχεδόν αποκλειστικά σε σκλάβους. Τελικά, οι υποδουλωμένοι διέφευγαν στο Μεξικό με τόση συχνότητα ώστε το Τέξας φάνηκε να έχει πολλά κοινά με τα κράτη που συνόρευαν με τη γραμμή Μέισον-Ντίξον. Ο Σάμιουελ Χιούστον, κυβερνήτης τότε του Τέξας, κατέστησε σαφή τα πράγματα την παραμονή του εμφυλίου πολέμου. «Το Τέξας είναι συνοριακό κράτος», έγραψε το 1860. «Το Μεξικό καθιστά ανασφαλές ολόκληρο το δυτικό του όριο. Οι σκλάβοι του ενδέχεται να διαφύγουν, αλλά δεν υπάρχει εγγυημένος νόμος σκλάβων για την επανάκαμψή τους». Στην πραγματικότητα, οι νόμοι του Μεξικού καθιστούσαν τη δουλεία ανασφαλή όχι μόνο στο Τέξας και τη Λουϊζιάνα, αλλά και για την καρδιά της Ένωσης. Η γη που κατασχέθηκε από το Μεξικό στο τέλος του Αμερικανο-Μεξικανικού Πολέμου, το 1848, ήταν ελεύθερη περιοχή. Αυτή η περιοχή περιελάμβανε το μεγαλύτερο μέρος της Καλιφόρνια, της Νεβάδα, της Γιούτα και της Αριζόνα. Ως Αμερικανο-Μεξικανικό πόλεμο θεωρούμε την ένοπλη σύγκρουση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και του Μεξικού, που διήρκεσε από το 1846 μέχρι το 1848, αμέσως μετά την ένωση του Τέξας με τις Η.Π.Α, κατόπιν της γνωστής Επανάστασης του Τέξας. Όταν οι νότιοι πολιτικοί προσπάθησαν να εδραιώσουν τη δουλεία σε αυτήν την περιοχή, πυροδότησαν μια τμηματική διαμάχη που θα οδηγούσε στην ανατροπή του συμβιβασμού του Μιζούρι, στο ξέσπασμα της αχαλίνωτης βίας στο Κάνσας και στη γέννηση ενός νέου πολιτικού συνασπισμού, του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, του οποίου η επιτυχία στις εκλογές του 1860 οδήγησε τα νότια κράτη να αποσχισθούν από την Ένωση. Είναι εύκολο να προεξοφλήσουμε τη στάση του Μεξικού κατά της δουλείας, δεδομένου ότι οι πρώην σκλάβοι συνέχισαν να αντιμετωπίζουν εκεί πιέσεις και εξαναγκασμούς. Ωστόσο, αυτοί οι νόμοι ήταν ένα σημαντικό επίτευγμα. Μόνο με την κατάργηση της ανθρώπινης δουλείας ήταν δυνατόν να επεκταθεί η συζήτηση για το πλήρες νόημα της παγκόσμιας ελευθερίας. Οι σκλάβοι που διέφυγαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες και οι μεξικανοί πολίτες που τους προστάτευαν διασφάλισαν ότι η υπόσχεση της ελευθερίας στο Μεξικό ήταν σημαντική, ακόμη και αν ήταν ατελής. Κι’ όπως το έθεσε ο ποιητής Ουώλτ Ουίτμαν, «… στην ουσία των πραγμάτων, από οποιαδήποτε επιτυχία, ανεξάρτητα από το τι, θα προκύψει κάτι για να καταστεί απαραίτητος ένας μεγαλύτερος αγώνας». Η δουλειά εκείνων, η δουλειά όλης της ανθρωπότητας, φαίνεται πως ακόμα δεν τελείωσε!
* * * * *
Το πρόσφατο βιβλίο ‘South to Freedom: Runaway Slaves to Mexico and the Road to the Civil War’, λοιπόν, της ιστορικού Άλις Μπαουμγκάρτνερ, παριστά μια σοβαρή μελέτη των όλων των σκλάβων που διέφυγαν από τις ΗΠΑ στη Δημοκρατία του Μεξικού πριν από τον εμφύλιο πόλεμο. Ο μεξικανικός νόμος που κατάργησε τη δουλεία και απελευθέρωσε όλους τους σκλάβους που πατούσαν στο έδαφος του, το κατέστησαν ένα ελκυστικό, αν όχι ευρέως χρησιμοποιούμενο καταφύγιο, γεγονός που αποδείχθηκε απειλή για τις γειτονικές Πολιτείες τις υπέρμαχες της δουλείας, ειδικά το Τέξας και τη Λουϊζιάνα. Ενώ οι δραπέτες στο Μεξικό απολάμβαναν την ελευθερία με τη νομική έννοια, σημειώνει η συγγραφέας, είχαν περιορισμένες επιλογές, κυρίως να εισχωρήσουν στις τάξεις του στρατού της μεξικανικής κυβέρνησης για να υπερασπιστούν τα σύνορα της χώρας ενάντια σε ξένους εισβολείς. Οι γύρω στις πέντε χιλιάδες υποδουλωμένοι που διέσχισαν τα σύνορα του Μεξικού, ενώθηκαν έναν μικρό υπόλοιπο πληθυσμό μαύρων, των οποίων οι πρόγονοι είχαν μεταφερθεί στο Μεξικό ως σκλάβοι τον 16ο και 17ο αιώνα. Ενώ ορισμένοι Μεξικανοί, προσκολλημένοι στα πολιτικά ιδανικά της ελευθερίας και της ιδιοκτησίας, αντιστάθηκαν στη χειραφέτηση, τελικά αυτό έγινε νόμος το 1837, αμέσως μετά την ανεξαρτησία του Τέξας. Και ήταν τόσο απειλητική αυτή η ελευθερία, γράφει η Άλις Μπαουμγκάρτνερ, αφού παρείχε τη λογική για την προσάρτηση του Τέξας το 1845, η οποία οδήγησε σε πόλεμο με το Μεξικό. Μια επιπλέον διαυγής εξερεύνηση μιας ελάχιστα γνωστής πτυχής της ιστορίας της δουλείας στις ΗΠΑ.
* * * * *
Η κατάσταση στα σύνορα Μεξικού και ΗΠΑ, έχει μεγάλη ιστορία η οποία φυσικά συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Αυτή τη φορά με μετακινήσεις φιλόδοξων μεταναστών από το Μεξικό προς το Βορρά. Το καινούργιο στοιχείο που προστίθεται στις τελευταίες δεκαετίες και στις μέρες είναι ότι μεταξύ των υποψήφιων μεταναστών βρίσκονται και χιλιάδες ασυνόδευτα και ανήλικα παιδιά τα οποία έρχονται κατά κύματα από άλλες χώρες, όπως Ονδούρα, Γουατεμάλα και Ελ Σαλβαδόρ στο Μεξικό κι’ από εκεί προσπαθούν να περάσουν με διάφορους τρόπους στο έδαφος των ΗΠΑ. Αν θελήσουμε να μιλήσουμε με αριθμούς, τότε τα πράγματα είναι πιο ευδιάκριτα, αφού τις τελευταίες δεκαετίες αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες παιδιών μετακινούνται από εδώ κι’ από εκεί στα σύνορα που αναφερόμαστε. Πολλές αμερικανικές εφημερίδες κάνουν λόγο, πρόσφατα, για πάνω από εκατό χιλιάδες μετανάστες μηνιαίως. Μερικά παιδιά καταφέρνουν και περνάνε, άλλα φιλοξενούνται προσωρινά σε κέντρα κράτησης σε συνθήκες άγνωστες και σίγουρα καθόλου αρμόζουσες σε μικρές ψυχές, άλλα επιστρέφονται πίσω. Φυσικά στις εν λόγω επιχειρήσεις έχουν παρεισφρήσει λαθρέμποροι ναρκωτικών, διακινητές, συμμορίες και εξαναγκασμός σε εκπόρνευση αρκετών εξ’ αυτών, κάτι βεβαίως που γίνεται κατά κόρον και στις πατρίδες τους και περισσότερο μάλιστα από τις συνοριακές γραμμές Μεξικού και ΗΠΑ. Η πρόσφατη αλλαγή του ενοίκου στο Λευκό Οίκο ίσως σηματοδοτήσει μια καινούργια τακτική αντιμετώπισης του ευαίσθητου ετούτου θέματος σταματώντας τα σχέδια του Τραμπ για συνέχιση ανέγερσης τείχους, όπως αυτό που γνωρίζουμε στην χωρισμένη πόλη Νογκάλες. Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι όλα αυτά πέρασαν στη λογοτεχνία, όπως αναφέραμε παραπάνω, αλλά και στον κινηματογράφο. Τον Ιανουάριο του 2021, ξεκίνησε μια σειρά επεισοδίων στο δίκτυο CBS με τίτλο ‘Κογιότ’ και αναφορές στα όσα διαδραματίζονται διαχρονικά στα εν λόγω πολύπαθα σύνορα. Πρωταγωνιστής μάλιστα σε αυτά είναι και ο ελληνικής καταγωγής Μάικλ Τσίκλις, ο οποίος ενσαρκώνει έναν συνοριακό φύλακα, τον Μπεν, ο οποίος ενώ σε όλη τη διάρκεια της τριαντάχρονης και πλέον επαγγελματικής του καριέρας προσπαθούσε να αποτρέψει τους μετανάστες από το να εισέλθουν στο έδαφος των ΗΠΑ, τώρα μετά τη συνταξιοδότησή του, αναλογίζεται την άλλη πλευρά του επίμαχου θέματος και αλλάζει νοοτροπία και συμπεριφορές. Και όσο και αν ισχυρίζονται οι συντελεστές της σειράς ότι τα επεισόδια επικεντρώνονται στην ανθρωπιστική σκοπιά του δισεπίλυτου προβλήματος, η σειρά δεν παύει να είναι βαθύτατα πολιτική, γιατί αφορά σκληρές ιστορίες από ανθρώπους φτωχούς και εξαθλιωμένους που δε έχουν να χάσουν τίποτα προσπαθώντας να περάσουν απέναντι, αφού δεν έχουν στην ουσία τίποτα!
* * * * *
Φυσικά η τηλεοπτική αυτή σειρά δεν είναι η μοναδική. Γύρω από αυτά τα σύνορα έχουν γυρισθεί αμέτρητα φιλμ και ντοκιμαντέρ, τα οποία αποτυπώνουν την πολιτική των αμερικανικών κυβερνήσεων απέναντι σε ένα θέμα πρωτίστως ανθρωπιστικό. Στις ταινίες υπεισέρχεται και αναμιγνύεται αναγκαστικά και ο παράγων μυθοπλασία, αλλά κι’ έτσι όμως απεικονίζονται ανάγλυφα τα πολυποίκιλα προβλήματα που αφορούν και ταλανίζουν την συγκεκριμένη συνοριακή περιοχή. Κλασσικό παράδειγμα θα μπορούσαμε να προσθέσουμε εδώ, είναι το ‘Kids caught in the crackdown’ ένα ντοκιμαντέρ που επικεντρώνεται στα παιδιά που αποκόπτονται από τους γονείς τους, κάτι που επανεμφανίζεται στο ‘Separated: Children at the border’, και ένα άλλο (‘Zero tolerance’) που προσπαθεί να αναδεύσει και αναλύσει τη βαθύτερη ουσία του φαινομένου της μετανάστευσης με τις απαραίτητες φυσικά πολιτικές προεκτάσεις και υπαινιγμούς.
Φυσικά σε όλα αυτά θα έπρεπε να αναφέρουμε και το ‘Targeting El Paso’, αλλά πάνω απ’ όλα το μυθιστόρημα της μεξικανής συγγραφέως Βαλέρια Λουϊζέλι «Το αρχείο χαμένων παιδιών» ένα περίεργο βιβλίο, με υπόβαθρο και φόντο την πολιτική ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής στους αυτόχθονες κατοίκους της αμερικάνικης γης, καθώς και τη σύγχρονη συμπεριφορά της επίσημης πολιτείας απέναντι στους μετανάστες και βεβαίως στις όποιες ανεξέλεγκτες μετακινήσεις πληθυσμών!
The post Καινούργια δεδομένα για παλιές αμαρτίες first appeared on Fractal.