Γράφει η Τζένη Μανάκη //
Bertolt Brecht
«Οι παλιοί καιροί πέρασαν και ξανανοίγει μια καινούργια εποχή. Κ’ ένας πόθος μας πνίγει όλους: Να μάθουμε την αιτία όλων των πραγμάτων… Εκεί όπου χιλιάδες χρόνια είχε θρονιαστεί η Πίστη, θρονιάζεται τώρα η Αμφιβολία. Ο κόσμος ολόκληρος λέει και ξαναλέει: Ναι, έτσι γράφουν τα βιβλία, μα τώρα πάμε να δούμε εμείς οι ίδιοι. Τις πιο σεβαστές κι ατράνταχτες αλήθειες αρχίζουμε να τις περιγελάμε τώρα. Αυτό που δεν αμφισβητήσαμε ποτέ, το αμφισβητούμε σήμερα…» Μπέρτολτ Μπρεχτ – Γαλιλαίος.
Εκατόν είκοσι χρόνια πριν, την 10/02/1898 γεννήθηκε ο μεγάλος δραματουργός και ποιητής Μπέρτολτ Μπρεχτ. ( Πέθανε το 1956). Ένα από τα σημαντικά θεατρικά του έργα είναι ο «Γαλιλαίος», γραμμένο στην εξορία, όπως και τα περισσότερα από τα σημαντικά έργα του. Το 1634 ο μεγάλος Ιταλός αστρονόμος ψιθύρισε σύμφωνα με τον θρύλο «Και όμως κινείται» (η Γη) στην προσπάθεια να μην αποποιηθεί πλήρως την αλήθεια των επιστημονικών του ανακαλύψεων.
Ο Μπρεχτ στις 15 εικόνες του έργου του, αφηγείται τα πιο χαρακτηριστικά σημεία της ζωής του μεγάλου Ιταλού αστρονόμου, που ακολουθώντας τον Κοπέρνικο και τον Τζιορντάνο Μπρούνο, διατύπωσε την θεωρία ότι η Γή κινείται, αλλά ακόμη, ότι δεν είναι παρά ένας ασήμαντος πλανήτης που περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο, μέσα στην απεραντοσύνη του σύμπαντος.
Στην Ιταλία, εκείνης της εποχής, όπου η Εκκλησία δεν δεχόταν καμία επιστημονική ή κοινωνική άποψη που θα κλόνιζε τα δόγματά της και που επί αιώνες κήρυττε πως η Γη είναι το κέντρο του κόσμου και ο άνθρωπος κυρίαρχός της, η δε Θρησκεία οδηγητής και σωτήρας και υψηλότερη εξουσία της δημιουργίας, η θεωρία του Γαλιλαίου ήρθε να ταράξει κάθε μέχρι τότε βεβαιότητα.
Την πάλη μεταξύ Θρησκείας και Επιστήμης, Δόγματος και Σκέψης, Πίστεως και αμφιβολίας, Μύθου και Αλήθειας δραματοποιεί στο έργο του αυτό ο Μπρεχτ. Όλη του η συμπάθεια βρίσκεται με το μέρος της προόδου, της ελευθερίας, της αλήθειας, χωρίς να οδηγεί σ’ εξιδανίκευση του Γαλιλαίου. Φωτίζει μάλιστα όλες τις ανθρώπινες πλευρές του, υποστηρίζοντας ότι δεν είναι μόνο ένας λαμπρός επιστήμονας αλλά έχει σάρκα και οστά και αδυναμίες όπως κάθε άνθρωπος. Αγαπάει τα αγαθά της ζωής και δεν διστάζει να εξαπατήσει το συμβούλιο των Δέκα της Βενετίας, λυγίζει τη μέση του μπροστά στον δούκα της Φλωρεντίας και το γνωστότερο, απαρνιέται τις θεωρίες του μπροστά στην Ιερή Εξέταση. Ο Μπρεχτ δεν του χαρίζει ούτε το γνωστό σε όλους «και όμως κινείται», ενώ παράλληλα φωτίζει όλο το επιστημονικό έργο του ανθρώπου που θεωρεί σοφό, αλλά με ανθρώπινες αδυναμίες. Ο μεγάλος δραματουργός δεν υιοθετεί καν την ερμηνεία που δίνει ένας από τούς μαθητές του Γαλιλαίου, ότι ο Δάσκαλος προτίμησε να ζήσει έστω και ατιμασμένος προκειμένου να συνεχίσει τις έρευνές του,
«καλύτερα βρώμικα τα χέρια του, παρά άδεια»….
Στο έργο του Μπρεχτ, ο Γαλιλαίος ομολογεί πως λύγισε από φόβο για τον σωματικό πόνο, έτσι απογυμνώνοντας τον ήρωά του από το φωτεινό στεφάνι του τον κάνει ανθρώπινο τον φέρνει κοντύτερα σ’ εμάς, για να κατανοήσουμε τις αδυναμίες του, να τον ζυγώσουμε σαν έναν κοινό άνθρωπο.
Εδώ, σ’ αυτό το έργο έχει λεχθεί η φράση, από υποτιθέμενο μαθητή του Γαλιλαίου: «Αλίμονο στη χώρα που δεν έχει ήρωες». Και ο αντιηρωικός Μπρεχτ απαντά με το στόμα του Γαλιλαίου «Αλίμονο στη χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες!» Ήθελε να τονίσει πως οι χώρες έχουν ανάγκη από Ανθρώπους, όχι από θρύλους, πως είναι αξιοθρήνητες οι χώρες που χρειάζονται το όπιο των Ειδώλων για να σταθούν στα πόδια τους.
ΓΑΛΙΛΑΙΟΣ
Ο Μπρεχτ διακηρύσσει σ’ όλο του το έργο πως μόνο η Επιστήμη, η Γνώση, η Αλήθεια, μπορούν να κάνουν κατοικήσιμη αυτή την εκθρονισμένη σφαίρα. Πιστεύει στον Άνθρωπο, στη λογική του ανθρώπου, στη γοητεία που αναδίνει η ΑΠΟΔΕΙΞΗ, στη Σκέψη που είναι μία από τις μεγαλύτερες ηδονές του ανθρώπινου γένους, στην ύπαρξη του Θεού μέσα μας ή πουθενά.
Ο Γαλιλαίος σαν κατακλείδα των επιστημονικών του ευρημάτων και της εμπειρίας του λέει: «Πιστεύω πως μοναδικός σκοπός της επιστήμης είναι ν’ αλαφρώσει το μόχθο της ανθρώπινης ύπαρξης. Ειδεμή, οι καινούργιες μηχανές δε θα χρησιμεύσουν παρά για καινούργια μαρτύρια και για καινούργια δουλεία.»
Σε όλη την εργογραφία του, ο Μπρέχτ αναδεικνύει τόσο τη φωτεινή όσο και τη σκοτεινή πλευρά των ηρώων του. Καταδικάζει τον πόλεμο, εμπνέεται από την φιλοσοφία του Μαρξ, όταν η οικονομική κρίση του 1920 τον φέρνει κοντά στην εργατική τάξη και την εξαθλίωση που είχε υποστεί, που είχε σαν διέξοδο την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στη Γερμανία.
Αναζητώντας τη λύση για την ανθρώπινη δυστυχία και κακότητα, ελπίζει ότι μια κάποια λύση θα πρέπει να υπάρχει για τη λύτρωση, όμως αδυνατώντας να τη βρει απολογείται κάπου:
«Εμείς, που θελήσαμε ν’ ανοίξουμε το δρόμο της φιλίας,
δε μπορέσαμε να γίνουμε φίλοι.
Αλλά εσείς, όταν θα ‘ρθει η ώρα
που ο άνθρωπος θ’ απλώσει το χέρι του στον άνθρωπο
συλλογιστείτε μας
μ’ επιείκεια…»
Τα σπουδαιότερα έργα του: «Μάνα Κουράγιο» (1936-39), «Η Ζωή του Γαλιλαίου» (1937-39), «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» (1935-41), «Ο Κύριος Πούντιλα και ο Υπηρέτης του Μάττι»(1940), «Η Άνοδος του Αρτούρου Ούι» (1941), «Τα Οράματα της Σιμόνης Μασάρ» (1940-43), «Ο Σβέικ στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο» (1942-43) και «Ο Κύκλος με την Κιμωλία» (1943-45). Το 1944 γράφει το έργο «Η ιδιωτική ζωή της κυρίαρχης φυλής», μια άτεγκτη κριτική της ζωής στη Γερμανία υπό το καθεστώς του Εθνικοσοσιαλισμού. Έγραψε επίσης πολλά θεωρητικά βιβλία για το θέατρο (στοιχεία από το ίδιο το έργο, και από άρθρα του Μάριου Πλωρίτη).