Γράφει ο Χρήστος Ντικμπασάνης // *
Εδώ και εικοσιένα χρόνια η ανθρωπότητα έχει εισβάλλει στον 21ο αιώνα, έχοντας ως υπερόπλα της τα επιτεύγματα της σύγχρονης επιστήμης, κλωνοποίηση, DNA και γονιδιακή επανάσταση, μεταμοσχεύσεις οργάνων, μεταλλαγμένα προϊόντα, επικύρωση θέσεων για ταξίδια αναψυχής στο Φεγγάρι. Ποτέ πριν η επιστήμη δεν είχε σηματοδοτήσει τόσο πολύ την ανθρώπινη ζωή, εισβάλλοντας τόσο δυναμικά στο άδυτό της. Εκεί, που, κάποτε, μόνον άγγελοι φτερούγιζαν, επεμβαίνει τώρα, με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο η επιστήμη και η τεχνολογία. Άραγε, βρισκόμαστε πιο κοντά στο μυστικό της ζωής ή πιο μακριά από το Θεό;
Όταν ο Άλντους Χάξλεϋ έγραψε το προφητικό του βιβλίο Ο ΘΑΥΜΑΣΤΟΣ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, το 1932, λίγοι τότε μπορούσαν να φανταστούν, ότι το όραμά του θα γινόταν πραγματικότητα λίγο πριν από το τέλος του 20ου αιώνα. Μετά τις καταστροφές και τα επιτεύγματα που σφράγισαν τον 20ο αιώνα, η ανθρωπότητα για μια ακόμη φορά στοχεύει προς ένα μέλλον που θα είναι, υποτίθεται, ένα βήμα πιο κοντά στην τελειότητα. Οι νέες ανακαλύψεις στη βιοτεχνολογία προετοιμάζουν το έδαφος για ένα αύριο όπου η Γη και ο άνθρωπος δεν θα είναι αυτό που γνωρίζαμε. Σε χιλιάδες εργαστήρια ανά τον κόσμο μια νέα πραγματικότητα γεννιέται σήμερα. Εκείνο που μένει ακόμα απροσδιόριστο, είναι αν η νέα αυτή πραγματικότητα ανήκει περισσότερο στο όνειρο ή στον εφιάλτη. Τεχνολογικά και επιστημονικά προχωρούμε χωρίς αμφιβολία σε δρόμους άκρως ανοδικούς. Ωστόσο το ζήτημα έχει και ηθικές προεκτάσεις. Αναμφισβήτητα υπάρχουν δυνάμεις μέσα και γύρω μας, που είναι θετικές και αρνητικές. Δυνάμεις που θα μας ευεργετήσουν και δυνάμεις που θα μας καταστρέψουν. Χρειάζεται, λοιπόν, σύνεση για να μπορέσουμε να ελέγξουμε αυτές τις δυνάμεις και να τις βάλουμε να υπηρετούν το καλό της ανθρωπότητας ή να τις δεσμεύουμε, όταν βλέπουμε ότι δεν μπορούμε να ενεργήσουμε έτσι. Διότι χρειάζεται πνευματική σύνεση και ωριμότητα για να χρησιμοποιήσουμε τις δυνάμεις που μας περιβάλλουν.
Καθημερινά κατασκευάζονται καινούργιες μηχανές, συσκευές και μηχανισμοί (βλέπε CERN) και διάφορες τεχνικές διδάσκονται πρόθυμα από αυτούς που προσμένουν να κερδίσουν κάτι. Άραγε συμβιβάζεται η ηθική ζωή με την παράλληλη καθημερινή έκθεσή μας στις καθοριστικές επιδράσεις της τεχνολογίας; Ένα είναι σίγουρο: Δεν μπορούμε να ενοχοποιούμε την ανάπτυξη της επιστήμης, αλλά μόνο την αρνητική της χρήση.
Επομένως, ο άνθρωπος μπήκε στον 21ο αιώνα, μεταφέροντας τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία της επιστήμης και της τεχνολογίας μαζί του. Ο άνθρωπος, όμως, οφείλει να θυμηθεί ή μάλλον να μη λησμονήσει, ότι από τη φύση του είναι ελεύθερο και ηθικό ον. Μάλιστα, τόσο πιο ελεύθερο όσο πιο ηθικό είναι. Ενώ ο,τιδήποτε άλλο υπάρχει στον κόσμο έχει «σχετική αξία», «τιμή», ο άνθρωπος ως αυτόνομο ον έχει «απόλυτη αξία», είναι η «θεμελιώδης αξία». Σύμφωνα με το φιλόσοφο Καντ, «ό,τι έχει μια τιμή, μπορεί να αντικατασταθεί από κάποιο άλλο ισότιμό του. Ό,τι όμως είναι υπεράνω κάθε τιμής και συνεπώς δεν έχει κανένα ισότιμό του αυτό έχει αξιοπρέπεια». Επιπλέον, «η αυτονομία είναι το θεμέλιο της αξιοπρέπειας της ανθρώπινης όσο και κάθε άλλης έλλογης φύσης».
Η ανακάλυψη της ιδέας και της εμπειρίας της αυτονομίας αποτελεί πραγματικά ένα κοσμοϊστορικό γεγονός. Σήμερα ζούμε την παγκοσμιότητα αυτού του κινήματος της αυτονομίας μέσα στον αγώνα για τα δικαιώματα του ανθρώπου, για το κράτος δικαίου και το κοινωνικό κράτος, μέσα στα απελευθερωτικά κινήματα και τα κινήματα ειρήνης και αγάπης, αφού όλα αυτά έχουν τις πνευματικές τους ρίζες στον Διαφωτισμό.
Δυστυχώς, όμως, σήμερα ζούμε και τη μετατροπή της ιδέας της αυτονομίας σε άκρατο ευδαιμονικό υποκειμενισμό, σε λάβαρο ανταρσίας εναντίον κάθε νόμου ζωής και ήθους. Ο αυτονομημένος άνθρωπος γίνεται το μέτρο των πάντων, δικαιώνει ιδεολογικά, με διάφορα ανθρωποκεντρικά φιλοσοφήματα, την αδέσμευτη ελευθερία του και κάνει τις ανάγκες του ανθρώπου άξονα του σύμπαντος. Έχει κάποιος την εντύπωση, ότι η δίψα για αυτονομία είναι σήμερα δίψα για ανεμπόδιστη αυτοπραγμάτωση, ανεξέλεγκτη αυτοδιάθεση και αδέσμευτο ευδαιμονισμό. Αυτά τα στοιχεία είναι εκείνα, που μας οδήγησαν όλους στην ηθική και οικονομική κρίση, πολλούς συνανθρώπους μας στην ανέχεια και αρκετούς ακόμη και στον θάνατο.
Ας μη λησμονούμε, όμως, ότι, σύμφωνα με την πλατωνική αντίληψη, η φύση είναι η σωματική έκφραση του αρχετυπικού και ιδεατού κόσμου. Οφείλουμε να γνωρίζουμε, ότι η σύλληψη του Αρχετύπου του Ωραίου στον εκδηλωμένο κόσμο είναι αυτό που ονομάζουμε Τέχνη και διέπεται από τους νόμους της Αισθητικής.
Σήμερα όμως η αντίληψη αυτή αλλάζει. Την αίσθηση μας για το ωραίο τους την εμπνέει η αρμονική συνύπαρξη της τάξης και της αταξίας, όπως αυτές υπάρχουν στη φύση, αλλά και στις πλουραλιστικές κοινωνίες των ανθρώπων.
Μέσα από την προσωπική μας διαδρομή παρατηρούμε την αγωνιώδη αναζήτηση ενός καλύτερου, πιο ανθρώπινου και πιο δημιουργικού αύριο.
Οφείλουμε να μάθουμε να ατενίζουμε το ωραίο, αλλά συνάμα και εχθρικό απέναντι στο φυσικό περιβάλλον και τον άνθρωπο, πολιτισμικό μέλλον που καταφθάνει μέσα από το αέναο και οδυνηρό γίγνεσθαι των καθημερινών προβλημάτων που μαστίζουν τον πλανήτη και τον κόσμο μας. . .
Έναν κόσμο όπου η ανεκτικότητα, ο σεβασμός και η δίψα για συνύπαρξη κυριαρχούν. Εδώ η μνήμη του παρωχημένου κόσμου των προκαταλήψεων και των πάσης φύσεως ρατσισμών αδειάζει και ένας νέος κόσμος γεμίζει με εικόνες αγάπης, αλληλοεκτίμησης και συντροφικότητας χωρίς ταμπού και στεγανά. Μέσα από την σκοτεινιά της αμετακίνητης,
καθημερινής ζωής ξεπετάγονται τα κόκκινα φύλλα του πάθους των νέων μας ιδίως για ζωή, για έρωτα, για υλοποίηση κρυμμένων ονείρων, για αποδέσμευση από καθετί κατεστημένο, τετριμμένο και φθαρτό, που εντείνει και τη φτώχεια και την περιβαλλοντική καταστροφή. Οφείλουμε να αγωνιστούμε την ανάδυση μιας παγκόσμιας κοινής γνώμης, που να στηρίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις δημοκρατικές αξίες, να προσφέρει τη δυνατότητα διέλευσης από την έμφαση στις αρνητικές ελευθερίες στην προώθηση των θετικών ελευθεριών, που εμπεριέχουν το δικαίωμα μιας ανθρώπινης ζωής για όλους τους κατοίκους του παγκόσμιου χωριού.
Όλα αυτά τα θέματα και πολλά άλλα ακόμα συνθέτουν ένα πεδίο με το οποίο είναι απαραίτητο και αναγκαίο να εξοικειωθούμε πλήρως ιδιαίτερα οι νέοι μας, αφού αυτοί κυρίως καλούνται να ζήσουν μέσα σε αυτό, γιατί αυτοί είναι οι αυριανοί πολίτες. Οφείλουν, λοιπόν, να είναι ευαισθητοποιημένοι επάνω στα δικαιώματα των ανθρώπων και ιδιαίτερα των παιδιών, εφόσον αυτά αφορούν τους ίδιους. Οφείλουν να γνωρίζουν, ότι η αναγνώριση της αξιοπρέπειας, που είναι σύμφυτη σε όλα τα μέλη της ανθρώπινης οικογένειας καθώς και των ίσων και αναπαλλοτρίωτων δικαιωμάτων τους αποτελεί το θεμέλιο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο. Επίσης, οφείλουν να γνωρίζουν, ότι η παραγνώριση και η περιφρόνηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου οδήγησαν σε πράξεις βαρβαρότητας, που εξέγειραν την ανθρώπινη συνείδηση και η προοπτική ενός κόσμου, όπου οι άνθρωποι θα είναι ελεύθεροι να μιλούν και να πιστεύουν, λυτρωμένοι από τον τρόμο και την αθλιότητα, έχει διακηρυχθεί ως η πιο υψηλή επιδίωξη του ανθρώπου.
Γι’ αυτό, λοιπόν, αυτό που κάνουμε τώρα, ο,τιδήποτε και αν είναι, μπορεί να είναι η τελευταία μας πράξη στη Γη, μπορεί να είναι η τελευταία μας μάχη. Αναρωτήθηκες ποτέ ποια είναι η θέση μας στη ζωή, στον πλανήτη, στο Σύμπαν;
Ο σύγχρονος άνθρωπος, ο οποίος έχει πάψει να πιστεύει, χωρίς να σταματήσει να είναι εύπιστος, αιωρείται ανάμεσα σε ουρανό και γη και δεν βρίσκει πουθενά ισορροπία. Δε νοιώθει να συμμετέχει σ’ ένα μεγάλο και δραματικό πεπρωμένο, αλλά είναι δέσμιος των μαζικών δυνάμεων του πολιτισμού μας, αναγκασμένος ν’ ακολουθήσει το βηματισμό τους, αιχμάλωτος της ρουτίνας τους, παγιδευμένος στις συγκρούσεις τους.
Η αλήθεια όμως είναι, ότι όσο εξελισσόμαστε ως άτομα τόσο κάνουμε και την κοινωνία μας να εξελίσσεται. Η παιδεία που μας γαλουχεί στην παιδική, την εφηβική και τη νεανική μας ηλικία, γαλουχείται από τη δική μας καθοδήγηση κατά την ενηλικιότητά μας.
Αυτοί που πετυχαίνουν ν’ αναπτυχθούν, όχι μόνο χαίρονται τους καρπούς της ανάπτυξης, αλλά δίνουν τους ίδιους τους καρπούς και στον κόσμο. Αναπτυσσόμενοι ως άτομα, σηκώνουμε στους ώμους μας την ανθρωπότητα. Έτσι και η ανθρωπότητα εξελίσσεται.
Παρ’όλα αυτά, η ιδέα ότι το επίπεδο της πνευματικής ανάπτυξης της ανθρωπότητας βρίσκεται σε μια πορεία ανοδική, δεν φαίνεται και πολύ ρεαλιστική σε μια γενιά απογοητευμένη από το όνειρο της προόδου. Παντού βλέπει πόλεμο, διαφθορά, εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, υποκρισία, μια χωρίς ηθική ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, πολιτικούς και θρησκευτικούς ηγέτες έρμαια των συμφερόντων και της απατηλής λάμψης της ματαιοδοξίας.
Πως, λοιπόν, θα μπορούσε κάποιος λογικά να υποστηρίξει ότι το ανθρώπινο γένος προοδεύει πνευματικά; Και όμως αυτό ακριβώς συμβαίνει. Η ίδια μας η αίσθηση της απογοήτευσης γεννιέται από το γεγονός, ότι περιμένουμε από τον εαυτό μας περισσότερα πράγματα απ’ ότι οι πρόγονοί μας περίμεναν από τον εαυτό τους. Η ανθρώπινη συμπεριφορά που σήμερα τη βρίσκουμε αποκρουστική και απαίσια, τον περασμένο χρόνο τη δεχόμασταν σαν κάτι πολύ φυσικό και αναμενόμενο.
Επομένως, αυτό που κάνουμε τώρα, μπορεί να είναι η τελευταία μας πράξη, η ύστατή μας μάχη. Δεν υπάρχει καμιά δύναμη, που να μπορεί να μας εγγυηθεί ότι θα είμαστε σε θέση να το κάνουμε ακόμη και την επόμενη στιγμή. Γι’ αυτό ας αγωνιστούμε με αξιοπρέπεια για την πρόοδό μας, την εξέλιξή μας και για ένα καλύτερο αύριο, ξεκινώντας από τώρα.
* Ο Χρήστος Ντικμπασάνης είναι ποιητής, συγγραφέας και μελετητής των θρησκειών.