Quantcast
Viewing all articles
Browse latest Browse all 627

☆ H Μετάφραση είναι υπόθεση πολλών. Σύντομη αναφορά στο μεταφραστικό της έργο της Ευαγγελίας Πολύμου.

Γράφει ο Κωνσταντίνος Μούσσας //

 

 

Κάποτε προκύπτουν παράξενα πράγματα/μια συνάντηση/ ένας αναστεναγμός/μια πνοή ανέμου που υπόσχεται νέες περιπέτειες / του μυαλού και της καρδιάς./Τα υπόλοιπα έρχονται μόνα τους/ με την οικειότητα των μυστηρίων του κόσμου.

Alda Merini

 

Image may be NSFW.
Clik here to view.

 

 

 

Κάπως έτσι προέκυψε κι η γνωριμία μου με την Ευαγγελία Πολύμου που εξελίχθηκε και κατόπιν σε μια ακριβή φιλία. Και αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο κα συνηθισμένο στις μέρες μας. Μοιραζόμαστε τις ίδιες ανησυχίες, παρόμοιες αγωνίες και προσδοκίες για τη Λογοτεχνία και γενικότερα την Τέχνη. Αφορμή στάθηκε η κοινή μας αγάπη για την ποίηση και δη την ιταλική. Τα υπόλοιπα ήρθαν μόνα τους, -είπαμε-με την οικειότητα των μυστηρίων του κόσμου.  Είναι λοιπόν μεγάλη τιμή και χαρά αυτή η πρόσκληση να πω λίγα λόγια για το έργο της ή καλύτερα για ένα μέρος από το ήδη μεγάλο σε όγκο και σημασία έργο της. Αφορμή για τη σύντομη αυτή αναφορά στάθηκαν μεταξύ άλλων οι μεταφράσεις ποιημάτων της Alda Merini[1] και του Vittorio Sereni[2].

«Η μετάφραση είναι υπόθεση πολλών» υποστηρίζει ο επίσης σπουδαίος μεταφραστής Χριστόφορος Λιοντάκης στον πρόλογο για το εμβληματικό έργο του Rimbaud «Μια εποχή στην Κόλαση»[3]. Ειδικά όμως στην περίπτωση της Πολύμου, όπως άλλωστε ισχύει για κάθε επίμονο κι ακούραστο τεχνίτη η μετάφραση νομίζω είναι και μια προσωπική διαδικασία, μια κατάσταση εσωτερικής αναζήτησης που απαιτεί το πάθος της δημιουργίας, τη γοητεία της ανακάλυψης και την αφοσίωση  σε ένα  όραμα, σε μια ανάγκη έκφρασης και προσφοράς.

Θα μπορούσε κάποιος να παρομοιάσει τον τρόπο που αντιμετωπίζει κάθε φορά το προς μετάφραση κείμενο με τη σκηνοθεσία ενός θεατρικού έργου ή τη μουσική σύνθεση. Τι εννοώ:  επιλέγει προσεχτικά και μετά από επίπονη  παρατήρηση και εξαντλητική δοκιμή κάθε λέξη ή ας πούμε -νότα η οποία προορίζεται να ερμηνεύσει όσο το δυνατόν πληρέστερα όχι απλά το νόημα αλλά και το ύφος, τη μουσικότητα, την αισθητική της μεταφραζόμενης λέξης ώστε τελικά να προκύψει μια νέα δημιουργία που ισορροπεί απόλυτα ανάμεσα στο αρχικό κείμενο και σε ένα εντελώς καινούργιο. Σε τούτο θυμίζει τους παλιούς σπουδαίους γραφιάδες, (όρος καθόλου υποτιμητικός), εκείνους τους αυθεντικούς τους άοκνους εραστές του λόγου.  Αυτό προϋποθέτει εκτός φυσικά από την άριστη γνώση της αρχικής γλώσσας, φυσικά και της ελληνικής (και εννοώ όλης της ελληνικής…), τη βαθιά εξοικείωση με το έργο, τον χαρακτήρα, τη ζωή του κάθε προς μετάφραση δημιουργού, την υπομονή και τη σοβαρότητα, εκτός από όλα αυτά η μετάφραση προϋποθέτει και πηγαίο ταλέντο, ειδικά όταν μιλάμε για ποίηση. Κατά την άποψη μου θα πρέπει κανείς τουλάχιστον να υποψιάζεται ότι είναι ποιητής, (άρα να έχει ασκηθεί στους αυστηρούς κανόνες και στα γυμνάσματα της σπουδαιότερης των τεχνών) ώστε να μεταφράσει ικανοποιητικά ένα ποίημα. Θυμίζω τις γνωστές σε όλους μας μνημειώδεις μεταφράσεις Καρυωτάκη (Μπωντλαιρ), του Σεφέρη (της Έρημης Χώρας του Έλιοτ) με τις όποιες αδυναμίες, ως και τις όχι καλές μεταφράσεις Καζαντζάκη ποιημάτων του Jorge Guillen. Διότι όταν μια μετάφραση έχει αστοχήσει, όταν δεν έχει καταφέρει να συλλάβει σε όλες του της διαστάσεις το νόημα του πρωτότυπου τότε απογοητεύει οικτρά τον αναγνώστη τόσο ώστε κάποιος όπως για παράδειγμα ο μαέστρος του λόγου Umberto Eco, να φτάσει θεωρήσει τη μετάφραση ως «την τέχνη των αποτυχημένων».

Η μετάφραση – (καλύτερος ο όρος «απόδοση» που προτιμώ), νομίζω απαιτεί σεβασμό στο αρχικό κείμενο και αυτεπίγνωση των δυνατοτήτων του ίδιου του μεταφραστή.

 

Image may be NSFW.
Clik here to view.

 

Όμως να ακούσουμε αυτή τη δημιουργία, αυτή τη νέα σύνθεση, αρχίζοντας με Alda Merini:

Στα κάγκελα συνωστίζονται τα θύματα/πρόσωπα γυμνά και τέλεια/κλειδωμένα στην άγνοια/χέρια παράδοξα/γραπωμένα στα σίδερα/κι απέξω το τρένο που περνά/ηλιόλουστο, ευκίνητο, μια έκρηξη απόλυτου φωτός/ πάνω από το πειραγμένο μου περιθώριο.

Kαι βέβαια τον Sereni:

[…]είμαι ένα παιδί σου σε φυγή που δεν γνωρίζει/ άλλον εχθρό από τη δική σου θλίψη/ ή κάποιες αναστημένες τρυφερότητες/ για λίμνες για φυλλωσιές/ πίσω από τα χαμένα βήματα/ είμαι ντυμένος με σκόνη και ήλιο/ τραβώ για την κόλαση/ να θαφτώ στην άμμο για χρόνια…

Αν ο μεταφραστής από τη μια ικανοποιεί και πείθει τον αναγνώστη ο οποίος τυχαίνει να είναι γνώστης της αρχικής γλώσσας και γοητεύει εκείνον που δεν τη γνωρίζει προκαλώντας του την ανάγκη να τη μάθει τότε έχει επιτύχει τον βασικό  σκοπό της. Όπως μου συνέβη εμένα με την περίπτωση του Lorca κι έτσι ξεκίνησα να μάθω ισπανικά (που τώρα πρέπει να τα ξαναρχίσω). Αν τώρα πάει και ένα βήμα παραπέρα δημιουργώντας μια νέα ποιητική σύνθεση με τα χαρακτηριστικά που ανέφερα πιο πάνω τότε έχουμε να κάνουμε με κάτι το πραγματικά σπουδαίο.

Η Πολύμου είναι τεχνίτρια αφοσιωμένη όπως είπαμε στον Λόγο, εργάτρια πιστή της Ποιητικής τέχνης και το αποτέλεσμα το έχετε εδώ μπροστά σας, ένα σπουδαίο δείγμα του. Merini, Sereni και το μνημειώδες -επιτρέψτε μου να πω- συλλογικό έργο, ένα πανόραμα ιταλικής ποίησης των σημαντικότερων εκπροσώπων της. Τόσοι διαφορετικοί και τόσο σπουδαίοι-ο καθένας για ξεχωριστούς λόγους- εκπρόσωποι της ιταλικής ποίησης. Επιτρέψτε μου να σταθώ ειδικά στην Merini και στον Sereni.

Alda. Τραγική, εκρηκτική, με μια πηγαία αισθαντικότητα, έναν αχαλίνωτο σχεδόν μαρτυρικό ερωτισμό. Με όλη τη μοναχικότητα  και το πάθος ας πούμε του Καρόζου ή -γιατί όχι- της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου.

Η ποίησή μου, γοργή σαν φωτιά/ περνά μεσ’ απ’ τα δάχτυλά μου όπως το ροζάριο. Δεν προσεύχομαι γιατί είμαι ποιητής της δυστυχίας που αποσιωπά, κάποτε, τις ωδίνες στις ώρες μιας γέννας/ ειμ΄ο ποιητής που κραυγάζει και παίζει με τις κραυγές του/ ειμ’ ο ποιητής που τραγουδά και λόγια δεν έχει, είμαι το ξένο άχυρο πέφτει πάνω του ό ήχος….

Sereni. Ο ερμητικός, ο λεπταίσθητος ποιητής του βορά, που άλλοτε μας θυμίζει τον Γιάννη Κοντό (εργάστηκαν άλλωστε και οι δυο για πολλά χρόνια σε εκδοτικούς) κι άλλοτε τον Λορεντζάτο.

Εσύ ξυπνάς με τους νεκρούς και σ’ εκείνους μιλάς: / -Εγώ θέλω μια σημαία που ν’ απηχεί τον σπαραγμό μου/ ν’ ακτινοβολεί το κλάμα μου/ εγώ θέλω μια χώρα που να’ ναι τραγούδι/ απαλός ο ύμνος που με κατάτρυχε/ από τα άγουρα χρόνια/ όπου ο συναγερμός που όργωσε τις νύχτες μου/ να επιστρέψει αλλαγμένος σε ηχώ/ συμπόνιας, ελπίδας, σεβασμού…

Το γενικότερο ύφος ειδικά των νεότερων Ιταλών ποιητών, η θεματολογία, οι λογοτεχνικές αποχρώσεις και οι τεχνικές τους, θεωρώ ότι είναι πιο προσιτά και οικεία σε εμάς, πιο ευρύχωρα και φωτεινά από όσο είναι τα αντίστοιχα  σκοτεινά γερμανικά ποιήματα (θυμίζω εδώ τον εκπληκτικό διάλογο Καρούζου- Κόντογλου για τον Rilke…) ή και τα εξεζητημένα  γαλλικά. Αξίζει λοιπόν να γνωρίσουμε περισσότερο την ιταλική ποίηση πέρα από τους μεγάλους κλασσικούς δημιουργούς. Πολύτιμη λοιπόν η προσφορά της Πολύμου και η υπηρεσία που προσφέρει για τον σκοπό αυτό, στα ελληνικά και ιταλικά γράμματα.

Ξεκίνησα με Merini ας κλείσω αυτή τη μικρή παρέμβαση με Sereni:

Έτσι απόμακροι, συναντιόμαστε/ Και μερικές φορές μοιάζει/  να περπατάμε, δεσποινίς, στον ήλιο/ που είναι ευχάριστος και στους ηττημένους/ μες στης Αττικής τους ζωηρούς κήπους./ Και πρασινίζει ακόμα η θύμησή σου.

 

Image may be NSFW.
Clik here to view.

 

_______________

[1] Alda Merini, Εισαγωγή-Μτφ. :Ευαγγελία Πολύμου. Εκδ. 24 Γράμματα, 2021.

[2] Vittorio Sereni, «Η Κόρη των Αθηνών». Εισαγωγή, Μτφ., κριτικός σχολιασμός, επίμετρο: Ευαγγελία Πολύμου. Εκδ Κουκούτσι, 2020.

[3] Arthur Rimbaud, «Μια Εποχή στην Κόλαση». Εισαγωγή, μτφ., σχόλιο: Χριστόφορος Λιοντάκης. Εκδ. Κείμενα, 2021.

 

 

The post ☆ H Μετάφραση είναι υπόθεση πολλών. Σύντομη αναφορά στο μεταφραστικό της έργο της Ευαγγελίας Πολύμου. first appeared on Fractal.


Viewing all articles
Browse latest Browse all 627

Trending Articles